Legendes hebben vaak specifieke kenmerken die ze onderscheiden van andere soorten verhalen. Ze zijn meestal gebaseerd op historische feiten of figuren, maar bevatten fantasierijke elementen die het verhaal spannender maken. Bovendien worden ze vaak mondeling doorgegeven, wat bijdraagt aan hun mystieke en soms veranderlijke aard. De setting speelt ook een belangrijke rol, vaak zijn legende verbonden aan specifieke plaatsen die de verhalen een extra dimensie geven.
Legendes zijn belangrijk omdat ze de culturele identiteit van een gemeenschap helpen vormen. Ze bevatten morele lessen, waarden en normen die belangrijke lessen overbrengen van generatie op generatie. Daarnaast kunnen ze ook een zekere trots en verbondenheid creëren binnen een gemeenschap, omdat ze vaak uniek zijn voor deze specifieke groep mensen. Door middel van legendes worden ook historische gebeurtenissen of figuren levendig gehouden, wat bijdraagt aan de culturele herinnering.
Nieuwe legendes ontstaan vaak uit hedendaagse gebeurtenissen of bij bijzondere mensen uit de gemeenschap. Wanneer iets ongewoons of schokkends gebeurt, kan dit aanleiding geven tot het ontstaan van een legende, terwijl de waarheid vaak wordt aangedikt met fantasie. Sociale media spelen nu ook een rol, want verhalen kunnen snel verspreid worden en zo een eigen leven gaan leiden. Proto-legendes kunnen ook uit persoonlijke ervaringen voortkomen die door anderen als bijzonder of inspirerend worden gezien.
Een mooi voorbeeld van een Belgische legende is die van de 'Zwarte Hand', die zich afspeelt in de regio rond Namen. Het verhaal gaat dat er een boze geest rondwaart in de bossen, die reizigers aanvalt die zich in het donker wagen. De legende vertelt dat alleen de dapperste mannen in het dorp deze geest durfden te trotseren, en dat ze tijdens volle maan een ritueel moesten uitvoeren om haar kracht te weerstaan. Deze legende leeft nog steeds voort in de verhalen die oude bewoners doorgeven.
Hoewel de termen vaak door elkaar worden gebruikt, zijn er enkele belangrijke verschillen tussen legenden en mythes. Een legende is vaak gebaseerd op een historische figuur of gebeurtenis en kan een kern van waarheid bevatten, terwijl een mythe meestal een verhaal is dat de culturele en religieuze opvattingen van een gemeenschap verklaart. Mythen hebben vaak een spirituele of goddelijke dimensie, terwijl legenden meer gericht zijn op menselijke ervaringen en achtergronden.