De blikken trommel|Günter Grass 9029030844

||boek: De blikken trommel||Meulenhoff

||door: Günter Grass

||taal: nl
||jaar: 1978
||druk: 6e druk
||pag.: 508p
||opm.: softcover|zo goed als nieuw|gekaft|notities

||isbn: 90-290-3084-4
||code: 2:000213

--- Over het boek (foto 1): De blikken trommel ---

Hoofdpersoon van de roman is Oskar, die als dwerg min of meer onder en boven de wet is gesteld en de wereld observeert zonder taboes te kennen. Op zijn onafscheidelijke trom slaand wandelt hij door het leven, door het Derde Rijk, door de oorlogsjaren, door het Wirtschaftswunder. Hij wordt medewerker van het 'Fronttheater', gaat in de zwarte handel, in de kunst, gaat werken bij een bedrijf dat grafzerken produceert, speelt in een jazzorkest, hij wordt van een moord verdacht, maar de echte dader wordt gevonden en Oskar vreest nu dat hij binnenkort ontslagen wordt uit het rustige gekkenhuis waar hij zijn levensverhaal schrijft.

[bron: https--www.hebban.nl]

De blikken trommel (Duits: Die Blechtrommel) is een roman van de Duitse schrijver Günter Grass. Het boek verscheen in 1959 als eerste deel van de zogenaamde Danziger Trilogie (samen met Kat en muis en Hondenjaren). Die Blechtrommel is een van de belangrijkste romans van de Duitse literatuur van na 1945. Een Nederlandse vertaling door Koos Schuur verscheen in 1964 onder de titel De blikken trommel. In 2009 verscheen een nieuwe vertaling door Jan Gielkens onder de titel De blikken trom.

Leeswaarschuwing: Onderstaande tekst bevat details over de inhoud of de afloop van het verhaal.

Vertelperspectief

Het verhaal wordt verteld door Oskar Matzerath in de eerste en derde persoon; deze derde persoon komt tot uiting als Oskar de rol van auctoriale verteller inneemt en over zichzelf praat als 'Oskar'. De hoofdfiguur van het boek wordt in 1924 in Danzig (Gdansk) geboren; zijn hersenen zijn op dat moment al volledig ontwikkeld. Doordat hij vanaf zijn derde verjaardag niet meer groeit, kan hij als een eeuwig kind de wereld van de volwassenen aanschouwen, zonder dat hij er deel van uit hoeft te maken. Met behulp van zijn trom kan hij over gebeurtenissen vertellen waar hij zelfs niet bij was, zoals de geboorte van zijn moeder.

Geloofwaardigheid

Aan de waarachtigheid van de verhalen die Oskar de lezer vertelt kan vaak zeer getwijfeld worden, temeer daar hij op het moment dat hij het verhaal vertelt in een hersteloord verblijft en mogelijk geestelijk niet in orde is. Tevens is het de vraag of het feit dat hij niet meer groeit veroorzaakt is doordat hij de keldertrap afviel of doordat hij deze keldertrap slechts verzonnen heeft om eventuele vragen te vermijden. Ook de verwijten die Oskar aan zichzelf maakt zijn twijfelachtig. Hij beweert dat hij schuld heeft aan de dood van zijn ouders en van zijn oom Jan Bronski, ofschoon dit nergens in het verhaal bekrachtigd wordt.

Beknopte samenvatting

Het boek begint met het leven van Oskars oma en de geboorte van zijn moeder. Zelf wordt hij pas geboren in 1924 in Danzig. Een groot deel van het boek bestaat uit min of meer losse verhalen waarin het leven van de Poolse en Duitse burgers van Danzig beschreven wordt. Later vertrekt Oskar naar het westen van Duitsland, waar hij als kunstenaar aan de slag gaat. Omdat Oskar niet medeplichtig wil worden aan de misstanden in de oorlog, doet hij alsof hij psychisch niet in orde is. Hij keert in zichzelf en wordt opgenomen in een inrichting, waar hij in 1954 uit wordt ontslagen.

De stad Danzig

De stad Danzig (Gdansk) speelt een belangrijke rol in de roman van Günter Grass, omdat ze een deels Duitse en deels Poolse bevolking heeft. Van zijn moeders kant stamt Oskar van Kasjoebische voorouders, die niet Pools genoeg zijn om echte Polen te zijn en niet Duits genoeg om echte Duitsers te zijn. Oskar houdt sterk vast aan zijn Poolse wortels, maar gaat na de Tweede Wereldoorlog toch naar het westen van Duitsland.

De kleuren van de trom zijn rood-wit en dat zijn tevens de kleuren van de Poolse vlag, waarmee Oskars Poolse wortels worden benadrukt. De stad is een terugkerend element in het boek, daar ze ook steeds weer wordt verdeeld en door Duitsland wordt bezet.

Trivia

• Die Blechtrommel werd in 1999 verkozen bij de tien beste Duitstalige romans van de Twintigste Eeuw

[bron: wikipedia]

Een goed boek [2015-11-09]

De blikken Trommel is één van de bekendste boeken van deze nobelprijs winnaar. Ontegenzeggelijk is het een goed geschreven en bekend verhaal en een literair meesterwerk maar op een of andere manier vond ik het verhaal minder lekker lezen dan de bekende boeken van andere grootmeesters in de literatuur zoals de nobelprijs winnaars Thomass Mann, Isabel Allende of Gabriel Garcia. Bij het geven van het aantal sterren heb ik dit boek dus ook vergeleken met deze nobelprijs winnaars.

Adam2Smith [bron: https--www.bol.com]

--- Over (foto 2): Günter Grass ---

Günter Wilhelm Grass (Danzig-Langfuhr, 16 oktober 1927 - Lübeck, 13 april 2015) was een Duitse schrijver en beeldend kunstenaar van Duits-Kasjoebische afkomst. In 1999 ontving hij de Nobelprijs voor Literatuur.

Grass werd geboren in Danzig-Langfuhr (tegenwoordig stadsdeel Wrzeszcz in Gdansk, tegenwoordig in Polen) en groeide op in een koopmansgezin. Zijn moeder was een etnisch Kasjoebische katholiek, zijn vader was luthers en Duits. Volgens eerdere berichten werd hij tijdens de Tweede Wereldoorlog opgeroepen voor de hulptroepen van de Duitse luchtmacht. Dit bleek echter onjuist, in augustus 2006 maakte hij zelf bekend dat hij zich op 15-jarige leeftijd vrijwillig aanmeldde voor dienst op een U-boot. Daarvoor werd echter niemand meer aangenomen, waarna hij in dienst moest bij de Reichsarbeitsdienst. Op 17-jarige leeftijd (1944) werd hij als dienstplichtige opgeroepen door de Waffen-SS, waar hij dienstdeed bij de 10e SS-Pantserdivisie "Frundsberg". Grass werd op 8 mei 1945 in (het toenmalig Sudeten-Duitse, thans Tsjechische) Mariënbad/Bohemen gevangengenomen en verbleef tot 24 april 1946 in een Amerikaans krijgsgevangenenkamp.

In de periode 1947/1948 voltooide hij in Düsseldorf een opleiding tot steenhouwer. Daarna studeerde hij van 1948 tot 1952 aan de Kunstacademie Düsseldorf tekenen en beeldhouwen. Deze opleiding zette hij van 1953 tot 1956 voort aan de Hogeschool voor Beeldende Kunsten in Berlijn bij de beeldhouwer Karl Hartung.

In de jaren 1956/1957 exposeerde Grass in Stuttgart en in Berlin-Tempelhof. Daarnaast begon hij te schrijven. Tot 1958 schreef hij vooral kort proza, gedichten en theaterstukken. Deze laatste kunnen worden gerekend tot het poëtisch of absurd theater.

In een zeer beeldende stijl is ook de roman De blikken trommel (1959) geschreven, waarin hij voor de eerste keer historische gebeurtenissen met zijn surrealistisch-groteske beeldspraak confronteert. In deze roman, die in 1979 door Volker Schlöndorff werd verfilmd, heeft Grass zijn stijl gevonden.

In de jaren zestig werd hij lid van de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) van de sociaaldemocratische bondskanselier Willy Brandt.

In 1965 ontving hij de Georg-Büchner-Preis.

Grass ontwikkelde zich vanaf de jaren zestig tot een van de bekendste schrijvers van Duitsland. Met zijn boeken veroorzaakte hij felle discussies over de verantwoordelijkheid voor de misdaden van het Derde Rijk. Grass groeide uit tot een morele autoriteit met een grote schare volgelingen. Hij werd wel de praeceptor Germaniae genoemd, de leraar van Duitsland. In zijn boeken Ein weites Feld (1995), Mein Jahrhundert (1999) en Unterwegs von Deutschland nach Deutschland. Tagebuch 1990 (2009) streefde Grass ernaar de sleutelgebeurtenissen van de 20e eeuw genuanceerd en vanuit breed perspectief te belichten. In 1996 kreeg hij de Deense Sonningprisen toegekend voor 'zijn uitmuntende bijdragen aan de Europese cultuur'.

Toen hij in augustus 2006 zelf openbaarde als dienstplichtige lid te zijn geweest van de Waffen-SS (10. SS-Panzer-Division Frundsberg), leidde dit in de Bondsrepubliek Duitsland tot heftige debatten.

In april 2012 kreeg de schrijver veel aandacht vanwege een klaagdicht dat Grass in enkele internationale kranten gepubliceerd had. Grass protesteerde tegen de levering van een Duitse duikboot aan Israël waarop kernraketten geplaatst konden worden. Hij noemde daarbij de staat Israël een gevaar voor de wereldvrede en beschuldigde de staat Israël ervan de "uitroeiing van het Iraanse volk" voor te bereiden door een preventieve - mogelijk nucleaire - aanvalsoorlog tegen de Iraanse uraniumverrijkingsinstallaties. Grass plaatste het klaagdicht in de traditie van poëtisch verzet tegen atoombewapening in het algemeen, maar desondanks werd het gedicht door sommigen als "antisemitisch" gebrandmerkt, met name door de presidenten van joodse en Israëlische organisaties. Enkele Duitse politici gingen daarin mee. Angela Merkel wees op de vrijheid van kunstuitingen. De Israëlische minister van binnenlandse zaken Eli Yishai reageerde door te zeggen dat Günter Grass Israël niet meer in mocht, zich beroepend op een wet, die het mogelijk maakt ex-nazi's de toegang tot het land te ontzeggen.

Samen met Heinrich Böll en Siegfried Lenz werd hij in Duitsland gerekend tot de naoorlogse Grote Drie.

Grass overleed op 13 april 2015 in de stad Lübeck op 87-jarige leeftijd.

Bibliografie

Verhalend werk

1959 Die Blechtrommel (Ned. vert. Koos Schuur 1964: De blikken trommel; nieuwe Ned. vert. Jan Gielkens 2009: De blikken trom)
1961 Katz und Maus (Ned. vert. Hermien Manger 1963; nieuwe Ned. vert. Jan Gielkens 1997: Kat en muis)
1963 Hundejahre (Ned. vert. Koos Schuur 1965: Hondejaren, later: Hondenjaren)
1969 Örtlich betäubt (Ned. vert. C. Schuur-Kaspers 1969: Plaatselijk verdoofd)
1972 Aus dem Tagebuch einer Schnecke (Ned. vert. C. Schuur-Kaspers 1973: Uit het dagboek van een slak)
1977 Der Butt (Ned. vert. Peter Kaaij 1981: De bot)
1979 Das Treffen in Telgte (Ned. vert. Peter Kaaij 1984: Trefpunt Telgte)
1980 Kopfgeburten oder Die Deutschen sterben aus (Ned. vert. Jan Gielkens, Hans van Megen en Ton Naaijkens 1980: Kopgeboorte of De Duitsers sterven uit)
1986 Die Rättin (Ned. vert. Peter Kaaij 1988: De rattin)
1987 Linkshandig; Nederlandse verzamelbundel met verspreid proza, vert.: Hans van Megen
1992 Unkenrufe (Ned. vert. Jan Gielkens 1992: Onheilspad)
1995 Ein weites Feld (Ned. vert. Jan Gielkens 1996: Een gebied zonder eind)
1999 Mein Jahrhundert (Ned. vert. Jan Gielkens 1999: Mijn eeuw)
2002 Im Krebsgang (Ned. vert. Jan Gielkens 2002: In krabbengang)
2006 Beim Häuten der Zwiebel (Ned. vert. Jan Gielkens 2007: De rokken van de ui)
2008 Die Box. Dunkelkammergeschichten (Ned. vert. Jan Gielkens 2009: De box. Verhalen uit de donkere kamer)
2009 Unterwegs von Deutschland nach Deutschland. Tagebuch 1990
2010 Grimms Wörter. Eine Liebeserklärung (Ned. vert. Jan Gielkens 2015: De woorden van Grimm)

Drama

1956 Die bösen Köche
1958 Onkel, Onkel
1966 Die Plebejer proben den Aufstand
1970 Theaterspiele; met:

• Hochwasser [1963]; Onkel, Onkel [1965]; Noch zehn Minuten bis Buffalo; Die bösen Köche [1961];
• Die Plebejer proben den Aufstand [1966];

1987 Theaterspiele; (onder redactie van: Angelika Hille-Sandvoss); met:

• Beritten hin und zurück [1958]; Hochwasser [1957]; Onkel, Onkel [1957]; Noch zehn Minuten bis Buffalo [1957]; Die bösen Köche [1957];
• Stoffreste [1959]; Zweiunddreissig Zähne [1958]; Goldmäulchen [1964]; Poum oder die Vergangenheit fliegt mit

Lyrisch werk

1956 Die Vorzüge der Windhühner
1960 Gleisdreieck
1967 Ausgefragt
1971 Gesammelte Gedichte (onder redactie van Heinrich Vormweg)
1987 Gedichte und Kurzprosa (onder redactie van Volker Neuhaus en Anita Overwien-Neuhaus)
1987 Mit Sophie in die Pilze gegangen
1988 Die Gedichte 1955-1986
1993 Novemberland
1983 Ach Butt, dein Märchen geht böse aus (Ned. vert. Peter Kaaij 1984: Ach bot, je sprookje loopt slecht af)
1994 Van horen zeggen Nederlandse verzamelbundel: keuze en vertaling Jan Gielkens
2003 Letzte Tänze
2004 Lyrische Beute (verzamelbundel; Ned. vert. Jan Gielkens 2007: Oogst)
2007 Dummer August
2012 Eintagsfliegen

Brieven

1968 Briefe über die Grenze. Versuch eines Ost-West-Dialogs met: Pavel Kohout
2003 Günter Grass - Helen Wolff. Briefe 1959 - 1994

Overig

1963 Die Ballerina
1965 Rede über das Selbstverständliche; (bij de Georg Büchner Preis [Darmstadt])
1967 Der Fall Axel C. Springer am Beispiel Arnold Zweig
1968 Ausgewählte Texte, Abbildungen, Faksimiles, Bio-Bibliographie; (Theodor Wieser e.a.)
1968 Geschichten; (publicatie onder pseudomiem van: Artur Knoff)
1968 Über das Selbstverständliche
1969 Günter Grass. Literat im Wahlkampf
1965 Es-Pe-De. 'Dich singe ich Demokratie'. Loblied auf Willy
1974 Der Bürger und seine Stimme
1976 Schrijver, burger, sociaaldemocraat. Opstellen en toespraken over literatuur en politiek (bundel Ned. vert. door Peter Kaaij)
1978 50 erfolgreiche Musterreden für betriebliche Veranstaltungen, Jubiläen, u.s.w.
1978 Denkzettel; (politieke toespraken en opstellen 1965-1976)
1979 Atelier des métamorphoses: entretiens avec Nicole Casanova; (Nicole Casanova); (Ned. vert.: 1980; Het atelier. Günter Grass in gesprek met Nicole Casanova; door: Jef Geeraerts)
1980 Aufsätze zur Literatur
1980 Über meinen Lehrer Döblin; (opstellen)
1982 Zeichnungen und Texte, 1954-1977; (red.: Anselm Dreher)
1984 Radierungen und Texte, 1972-1982; (red.: Anselm Dreher)
1984 Widerstand lernen; (red.: Oskar Lafontaine)
1987 Essays, Reden, Briefe, Kommentare; (red.: Daniela Hermes)
1987 Gespräche mit Günter Grass; (in 10 delen onder red.: Klaus Stallbaum)
1988 Rede vom Verlust. Über den Niedergang der politischen Kultur im geeinten Deutschland; (dagboek)
1988 Zunge zeigen; (getekend dagboek); (Ned. vert.: 1989; Tongen van schaamte; door: Peter Kaaij)
1990 Begleitheft zur Ausstellung der Stadt
1990 Deutscher Lastenausgleich; (Ned. vert.: 1990; Schuldenlast; door: Jan Gielkens)
1990 Ein Schnäppchen namens DDR, Letzte Reden vorm Glockengeläut
1990 Tierschutz
1990 Totes Holz
1991 Vier Jahrzehnte; (red.: G. Fritze Margull)
1994 Angestiftet, Partei zu ergreifen
1995 Gestern, vor 50 Jahren; (met: Kenzaburo Oë)
1996 Der Schriftsteller als Zeitgenosse; (heruitgave onder red. van Daniela Hermes)
1996 Vatertag; (eerder verschenen als Achten Monat in Der Butt)
1997 Der Kampf um die Polnische Post
1997 Fundsachen für Nichtleser
1997 Rede über den Standort
1998 Meine Grune Wiese; (verhalen)
1998 Rotgrüne Reden; (red.: Hans-Jochen Tschiche | Reinhard Höppner)
1998 Zeit, sich einzumischen. Die Kontroverse um Günter Grass und die Laudatio auf Yasar Kemal in der Paulskirche
1999 Für- und Widerworte
1999 Vom Abenteuer der Aufklärung. Werkstattgespräche mit Harro Zimmermann
2000 Ohne Stimme Reden zugunsten des Volkes der Roma und Sinti
2001 Fünf Jahrzehnte; vervolg op Vier Jahrzehnte; (G. Fritze Margull)
2002 Das literarische Werk; (heruitgave in 18 delen onder red. van: V. Neuhaus | D. Hermes
2002 Wörter auf Abruf
2005 Hans Christian Andersens Märchen - gesehen von Günter Grass
2012 Was gesagt werden muss; (gedicht, geplaatst in internationale kranten)

Vertalingen

1986 Tagesreste; (een vertaling van: Dagrest; Judith Herzberg 1984; poëzie)

Beeldende kunst

1975 Gravures 1972 - 1975
1988 Calcutta Zeichnungen
1986 In Kupfer, auf Stein; (met vert. Ned. teksten van Bab Westerveld [1988])

Literatuur

1976 Ein Materialienbuch; Geißler, Rolf
1993 Günter Grass; Neuhaus, Volker
1997 Günter Grass. TEXT + KRITIK; Arnold, Heinz Ludwig
2002 Günter Grass; Vormweg, Heinrich
2002 Günter Grass; Raddatz, Fritz J.

[bron: wikipedia]

Nobelprijswinnaar Günter Grass overleden; drie boeken die je gelezen moet hebben [2015-04-13]

Hij werd wereldberoemd met zijn romandebuut Die Blechtrommel (De Blikken Trommel) uit 1959. Günter Grass, die vandaag op 87-jarige leeftijd overleed in de stad Lübeck, ontving in 1999 de Nobelprijs voor de literatuur. Hij blies de Duitse taal en literatuur nieuw leven in na de Tweede Wereldoorlog. Maar de schrijver was de afgelopen jaren ook middelpunt van controverses, onder andere rond zijn opstelling richting Israël. Plus: de drie boeken die je gelezen moet hebben.

De Duitse Nobelprijswinnaar had bij verschijning van zijn laatste boek 'De woorden van Grimm' in januari al aangekondig geen roman meer te schrijven. Hij heeft aan een roman zo'n zes jaar werk. "Ik geloof niet dat ik een roman nog zou kunnen volbrengen." Grass baarde de afgelopen jaren opzien met niet-literaire schrijfsels, waaronder de bekentenis dat hij als dienstplichtig soldaat bij de Waffen-SS heeft gediend, een 'klaagdicht' tegen Israëls vredebedreigende politiek, een oproep aan de SPD om niet in een coalitie met Merkels CDU te stappen, en een pleidooi om de Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden asiel te verlenen.

De Duitse schrijver Günter Grass werd geboren op 16 oktober 1927 in Danzig. Grass was zeventien jaar toen de Tweede Wereldoorlog afliep. Hij was toen al lid van de Hitlerjugend, soldaat en krijgsgevangene geweest. Hij verdiende zijn brood onder meer als mijnwerker, beeldhouwer van grafstenen en drummer in een jazzband. Als dichter en absurdistisch toneelschrijver was hij gelieerd aan de Gruppe 47, een invloedrijke schrijverskring met Heinrich Böll als bekendste exponent.

'Grootste Duitse schrijver'

Die Blechtrommel is het eerste deel van Grass' Danzigtrilogie. Het eerste deel werd verfilmd en won een Oscar in 1979. Grass schreef verder onder meer Aus dem Tagebuch einer Schnecke (Uit het dagboek van een slak, 1972), Ein weites Feld (Een breed veld, 1995), Mein Jahrhundert (Mijn eeuw) en Im Krebsgang (In krabbengang) (2002).

"Zonder enige reserve de belangrijkste Duitse schrijver van na 1945", schrijft vertaler Jan Gielkens in zijn nawoord bij 'De woorden van Grimm'. Daarover valt te twisten, want ook andere Duitse schrijvers wonnen de Nobelprijs. Heinrich Böll bijvoorbeeld, en de Duits-Roemeense Herta Müller. Maar Grass had wel de grootste mond en de meeste pretenties.

Doorbraak met 'De blikken trom'

'De blikken trom' is een qua toon en vorm gedurfde roman, waarin hij zijn kinderjaren in Danzig verwerkte, het tegenwoordige Gdansk, dat vóór en tijdens de oorlog Duits was. De roman verwierf internationale bekendheid door de film van Volker Schlöndorff, die er een Oscar mee won. De romans die hij na zijn eerste succes schreef, konden steevast rekenen op wereldwijde belangstelling. Van 'Kat en muis' via 'De bot' tot 'In krabbengang' leverden zijn romans telkens weer stof tot discussie.

Een discussie die Grass ook steeds weer doelbewust opzocht, niet alleen via zijn romans maar ook via zijn politieke stellingnames. Vanaf begin jaren zestig was hij actief bij de SPD. Niet alleen als tekstschrijver voor latere socialistische bondskanseliers als Brandt, Schmidt en Schröder, maar ook als criticus van de kernwapenpolitiek en van de kolonialisering van de DDR na de val van de Muur. Onlangs oogstte hij alom kritiek met een gedicht waarin hij Israël de grootste bedreiging voor de wereldvrede noemde.

Grass leefde de laatste tijd min of meer teruggetrokken in het dorpje Behlendorf, iets ten zuiden van Lübeck. In die stad is al een museum ingericht met documenten, grafisch werk en beeldende kunst van Grass. Zoals bijna al zijn boeken heeft Grass ook 'De woorden van Grimm' zelf geïllustreerd.

Welke boeken van Grass moet je gelezen hebben?

Literatuurcriticus en Duitsland-correspondent Antoine Verbij is Grass-kenner. Welke boeken van Grass zijn z'n persoonlijke favorieten? Een top-drie in chronologische volgorde:

1. 'Katz und Maus' (Kat en muis), 1961

"Iedereen heeft het nu natuurlijk over zijn debuutroman, Die Blechtrommel. Maar dat is een hele dikke pil in modernistische stijl, geen makkie. Het is onderdeel van de Danziger-trilogie, over zijn jeugd in Danzig, nu het Poolse Gdansk. Daarvan vind ik de novelle 'Kat en muis' het mooist. Drie vrienden, onder wie Grass' alterego, ontdekken de wereld in oorlogstijd. Prachtig gecomponeerd, sensitief verhaal over volwassen worden in een omgeving die broeit van oorlog en geweld. Maar die strijd blijft erg op de achtergrond, de ontwikkeling van de jongens staat centraal."

2. 'Im Krebsgang' (In Krabbengang), 2002

"Dit is een heel knap geschreven verhaal over de ramp met de Wilhelm Gustloff, een soort cruiseschip gebouwd door de nazi's, dat werd ingezet om Duitse vluchtelingen uit Oost-Pruisen te evacuëren. Het is door Russische torpedo's tot zinken gebracht in 1945. Vanuit het heden maakt Grass hier een heel kunstige reconstructie van. Het boek toont zijn omgang met de Duitse geschiedenis: kritisch en met niets-ontziende blik. Het leverde veel stof voor discussie, Grass zou het opnemen voor Duitse slachtoffers. Maar dat is zeker niet terecht, hij duikt heel diep in de schuld-en-boete-vraag, zowel vanuit het Duitse als het Russische standpunt."

3. 'Grimms Wörter. Eine Liebeserklärung' (De woorden van Grimm), 2010

"Zijn laatste boek is ook weer deel van een trilogie, waarin Grass heel knap verschillende thema's uit zijn biografie verwerkt heeft. Een deel is 'De rokken van de ui', waarmee hij bekend maakte dat hij bij de Waffen SS diende, waardoor hij sterk in de publieke opinie daalde. 'In de woorden van Grimm', het laatste deel, is een fascinerende liefdesverklaring aan de taal zelf. Door zijn politieke stellingnames vergeet je dat wel eens: Grass was werkelijk een taalkunstenaar, naast beeldkunstenaar en graficus. Hij beeldhouwde met woorden, speelde met betekenis. Dat komt in dit boek sterk naar boven."

Met zijn laatste boek 'De woorden van Grimm' nam Günter Grass afscheid van zijn lezers

Met deel drie van zijn memoires nam de Duitse Nobelprijswinnaar afscheid van zijn lezers. Daarbij haakt hij aan bij een project dat de gebroeders Grimm nooit konden voltooiden: een woordenboek van het Duits. Trouw-correspondent en literatuurrecensent Antoine Verbij besprak in januari de vertaling van dit laatste boek van Grass.

Het klinkt niet erg spannend: toekijken hoe filologen een woordenboek maken. Toch weet Günter Grass daar een fascinerend verhaal van te maken. Maar de twee filologen zijn dan ook niemand minder dan de gebroeders Jakob en Wilhelm Grimm. In de jaren dertig van de negentiende eeuw, toen ze al Europawijd bekend waren als sprookjesverzamelaars, kregen zij van een grote uitgeverij de opdracht een wetenschappelijk woordenboek samen te stellen.

Die klus pakten ze zo consciëntieus aan dat ze het bij leven slechts tot enkele letters brachten. Anderen hebben het karwei in hun geest afgemaakt. In 'De woorden van Grimm' kijkt Grass bij de beide broers over hun schouders mee. Hij beschrijft hoe hij met hen meewandelt wanneer ze in het park delibereren over de woorden die ze willen opnemen. Grass doet allerlei suggesties en gaat met hen in debat.

'De woorden van Grimm' begint als een brave vertelling over het leven van de beide broers. Het verhaal zet in met de jaren dat ze in Göttingen als letterkundigen werkten. Daaraan kwam plotseling een einde toen ze weigerden hun politieke steun te betuigen aan de reactionaire vorst aldaar. Ze zochten en kregen asiel in hun geboorteland Hessen en verhuisden later naar Berlijn, waar het werk aan het woordenboek hen vrijwel geheel in beslag nam.

Gaandeweg het verhaal over de gebroeders Grimm en hun worstelingen met de politiek, de mondaine wereld van Berlijn en hun woordenboek vlecht Grass steeds meer eigen herinneringen in de tekst. Dan gaat het bijvoorbeeld onder de letter B over zijn inspanningen voor de verkiezingscampagnes van de SPD'er Willy Brandt. Onder de letter C om het krampachtige zoeken naar compromissen met de links-radicalen van de jaren zeventig. Zo heeft 'De woorden van Grimm' meer te bieden dan alleen het geworstel van de Grimms met hun kaartenbakken. De ondertitel luidt: 'Een liefdesverklaring'. Niet alleen belijdt Grass via die woordenboekgeschiedenis zijn liefde voor de Duitse taal, een liefde die hij al in zijn uitgebreide oeuvre in de praktijk had bewezen, hij belijdt ook de liefde voor zichzelf, zijn eeuwige morele gelijk, zijn politieke heldendaden, zijn verhevenheid boven zijn critici.

'De woorden van Grimm' vormen het derde en laatste deel van Grass' memoires, al kun je net zo goed zeggen dat ze het vijftigste deel ervan vormen, want elk boek en essay van Grass ademt zijn eigen leven, zelfs de roman waarmee hij in 1958 doorbrak: 'De blikken trom'. Maar anders dan in zijn oeuvre, plaatst Grass zichzelf in zijn drie laatste boeken duidelijk op de voorgrond.

In het eerste deel, 'Het pellen van de ui', onderzoekt Grass de werking van de herinnering Het gaat over zijn oorlogsjaren en de jaren daarna, tot 1959, toen 'De blikken trom' verscheen. In het tweede deel, 'De box', vertelt hij het vervolg van zijn leven via zijn liefde voor oude familiefoto's. In het nu in vertaling verschenen derde deel, 'De woorden van Grimm', spint hij de draad van zijn leven verder aan de hand van zijn liefde voor woorden.

Herinneringen, beelden en woorden, ze vormen de drie thema's waaromheen Grass zijn opeenvolgende levensfasen groepeert. Dat is niet alleen mooi bedacht, het leverde ook drie lezenswaardige boeken op. Maar overtuigen ze ook? Het eerste deel van de trilogie bood meteen al stof voor een heftig debat, zelfs een brede maatschappelijke discussie. Want daarin bekende hij tussen neus en lippen door dat hij lid was geweest van de Waffen-SS.

Zijn aanvankelijke enthousiasme voor Hitler en diens oproep tot een Duitse wederopstanding had Grass al eerder bekend. En ook dat hij daarom destijds de wapenrok aantrok. Maar niet dat hij zelfs in Hitlers misdadige bende van de Waffen-SS had gediend. Zelf tilde hij daar niet zo zwaar aan, daarom overviel hem de heftige reactie in de Duitse media. In het derde en laatste deel van zijn thematische memoires treft men daarover echter geen woord aan.

Grass' herinneringen lopen opmerkelijk parallel met de lotgevallen van de gebroeders Grimm. Hun opstandigheid in Göttingen was minder radicaal dan op het eerste gezicht leek. Dat blijkt onder meer uit hun terughoudende

reactie op de burgerlijke revolutie van 1848. Ook Grass' eigen standpunten lijken vaak radicaal, maar blijken dan toch in de kern behoudend. Denk bijvoorbeeld aan zijn hardnekkige verzet tegen de Duitse hereniging.

Daar houdt hij ook in 'De woorden van Grimm' koppig aan vast, zo koppig dat je hem weer sympathiek gaat vinden. Waarom zou je het een oude man kwalijk nemen dat hij niet van gedachten verandert?

Grass richt een granieten monument voor zichzelf op. Tot in zijn laatste dagen zal hij aan zijn ooit ingenomen standpunten blijven vasthouden, ook als die inmiddels achterhaald zijn maar in hun tijd een zekere provocerende waarde hadden.

Grass' koppigheid en ijdelheid zijn ook irritant, maar het loont de moeite zich over die irritatie heen te zetten. Want het verhaal dat hij over de twee letterkundige broers vertelt is boeiend genoeg. Alleen al vanwege hun exuberante vriendin, Bettine von Arnim, echtgenote en later weduwe van hun jeugdvriend Achim von Arnim. Grass portretteert haar als een ongeleid projectiel, intelligent, sociaal bewogen maar ook een onberekenbare intrigante.

Bettine von Arnim beschikte over een netwerk van hier tot gunder. Haar huwelijk stelde niets voor, hoewel ze er zeven kinderen aan over hield. Haar man bewoonde hun paleis in de provincie, zij hield salon te Berlijn. Ze converseerde de hele wereld bij elkaar, van koning tot creperende onderklasse. Een socialistische feministe van adel, die in haar ijver ook nog de gebroeders Grimm redde door hun een aanstelling aan de Berlijnse universiteit te bezorgen.

Grass schrijft vrolijk neerbuigend over haar, zoals hij in zijn eigen leven ook altijd al vrolijk neerbuigend deed tegenover intelligente, ambitieuze vrouwen. In die zin is hij in 'De woorden van Grimm' volkomen eerlijk over zichzelf. Grass is in alle drie herinneringsboeken helemaal de naïeve oude man die niet kan geloven dat hij ooit iets fout heeft gedaan. SS? Hij was gewoon slachtoffer van zijn tijd. Machogedrag? Dat vergeeft men zo'n krasse knar toch?

'De woorden van Grimm' is zeker niet Grass' beste boek. Maar het heeft onmiskenbare waarde als afsluiting van een grote schrijvers-carrière. De tekst is meeslepend in zijn nieuwsgierigheid, ontwapenend in zijn naïviteit en irritant in zijn betweterigheid. Een ontwapenend zelfportret. En bovenal een overtuigende liefdesverklaring aan de Duitse taal en zijn beweeglijke woordenschat.

Vertaler Jan Gielkens heeft er een zware klus aan gehad. Want hoe vertaal je een woordenboek? Hoe ga je om met de citaten die de gebroeders Grimm uit oude Duitse geschriften opdiepten om de betekenissen van woorden te verklaren? Van alle Grass-vertalers in de wereld, en dat zijn er nogal wat, waren alleen Gielkens en een enkele andere collega bereid om het door Grass zelf onvertaalbaar geachte boek onder handen te nemen.

Een dappere onderneming. Gielkens heeft het advies dat Grass zijn vertalers telkens weer meegeeft, "Verzin iets!", ter harte genomen en een bijzonder creatieve vertaling afgeleverd. Veel van de Duitse woorden waar Grass met de Grimms over disputeert, handhaafde hij, maar daar waar vertaling mogelijk was, vertaalde hij, en waar hij er iets bij kon verzinnen, deed hij dat met smaak.

Günter Grass: De woorden van Grimm. Een liefdesverklaring (Grimms Wörter. Eine Liebeserklärung) Vertaald door Jan Gielkens. Meulenhoff; 392 blz. 29,95 euro

[bron: https--www.trouw.nl/nieuws/nobelprijswinnaar-gunter-grass-overleden-drie-boeken-die-je-gelezen-moet-hebben~b54c7856]

Günter Grass - 1999

De sociaal-kritische schrijver Günter Grass (1927-2015) kreeg de Nobelprijs voor de Literatuur in 1999 voor zijn levenswerk. Het Nobelprijscomité prees hem voor de manier waarop hij "in vrolijk-zwarte verhalen het vergeten gezicht van de geschiedenis" beschreef.

Grass werd wereldberoemd met de roman 'Die Blechtrommel' (1959), die zich afspeelt in Danzig waar de schrijver zelf vandaan komt. Het boek gaat over de jongen Oskar die een blikken trommel heeft waar hij op slaat tot de ruiten springen. Hij groeit niet omdat hij niet wil worden zoals de hypocriete volwassenen om hem heen. Het boek is kritisch over de oppervlakkige mentaliteit van Duitsers. Het is samen met de boeken 'Katz und Maus' en 'Hundejahre' onderdeel van de zogenoemde 'Danziger Trilogie'.

Grass hield zich naast het schrijven actief bezig met de Duitse politiek. In de jaren zestig hielp hij de SPD en lijsttrekker Willy Brandt bij verkiezingscampagnes. In politieke essays schreef hij over zijn hoop dat Duitsland bevrijd zou worden van fanatisme en totalitaire ideologieën. In de boeken 'Der Butt' en 'Die Rättin' komen zijn betrokkenheid bij de vredesbeweging en de milieubeweging naar voren.

In 2002 verscheen 'Im Krebsgang', over de ondergang van de vluchtelingenboot 'Wilhelm Gustloff' en de sociaal-historische nasleep hiervan voor opeenvolgende generaties. Het leverde hem vrijwel alleen maar positieve recensies op en er ontstond een maatschappelijke discussie over de Duitsers die na de oorlog werden verdreven uit onder meer Polen en Tsjechië, de Vertriebenen.

Grass groeide in de loop der jaren uit tot een morele autoriteit. Die kwam onder druk te staan toen hij in 2006 in zijn boek 'Beim Häuten der Zwiebel' openbaarde lid te zijn geweest van de Waffen-SS. Dit leidde tot felle discussies. Begin 2012 veroorzaakte hij opnieuw opschudding met zijn gedicht 'Was gesagt werden muss', waarin hij Israël verweet de wereldvrede in gevaar te brengen.

Grass overleed op 13 april 2015, op 87-jarige leeftijd. Zijn literaire en kunstzinnige nalatenschap is te bezichtigen in het Günter Grass-Haus in zijn voormalige kantoor in Lübeck.

Jan Gielkens [bron: https--duitslandinstituut.nl/naslagwerk/508/gunter-grass]