Oud-Romeins marmeren borstbeeld uit Trajanustijd, 53 cm hoog, met karakteristieke anatomische detaillering en funerair karakter.



BorstportretOud-Romeinse, Tijdperk van Trajan, 98 - 117 n.Chr.Marmer.Hoogte 53 cm en breedte 38 cm.PROVENANCE: Privécollectie, Hudson, NY, USA.Goede staat van bewaring.OMSCHRIJVING:Een mannelijk borstportret uit marmer, vrijstaand gesneden, volledig bewaard gebleven en waarschijnlijk bedoeld voor begrafeniskoeleinden. De figuur wordt afgebeeld naakt, zonder kleding of versiering, met de borst tot aan de basis van het sternum weergegeven. Aan de onderkant vooraan bevindt zich een uitsteekend, hol, gestreept horizontaal element, waarschijnlijk ornamentaal van aard. De vlakke zijden van het stuk zijn licht hol aan de voorkant, en de buitenranden van de borst hebben een glad, afgerond profiel. De achterkant van de romp is eenvoudig ruw gehouwen en onafgewerkt, wat aangeeft dat het portret bedoeld was om tegen een muur te worden geplaatst of binnen een nis of begrafeniskapel (fig. 1).Dit is een technisch uitstekend werk, zoals blijkt uit het prachtige anatomische modelleren — de uitpuilende sleutelbeenderen van een verzwakt oude man, de zachte plooien die ontstaan wanneer de nek wordt gedraaid — en ook de behandeling van het gezicht, dat een oudere man voorstelt met opvallende jukbeenderen, diepe nasolabiale rimpels en grote wallen onder de ogen, benadrukt als een kenmerkend gezichtspunt van de figuur. De kenmerken zijn met plasticiteit uitgehouwen, gebaseerd op volume in plaats van lijn; de rimpels op het voorhoofd en de mond zijn zorgvuldig weergegeven, maar de rest van de huid vertoont een gladde en uniforme textuur, wat een zekere idealisering aantoont die vakkundig is gecombineerd met een realistische beschrijving. De volumetrische behandeling van de kenmerken wordt ook weerspiegeld in de oren, die zeer prominent zijn zonder overdreven groot te zijn, en met een benadrukte realisme afgewerkt. De ogen zijn klein en amandelvormig, met dubbele oogleden en geen indicatie van de iris, en krijgen karakter en uitdrukking onder de uitgesproken wenkbrauwen. De neus, het meest delicate kenmerk van het gezicht, is goed in verhouding, met een rechte brug en een niet te brede basis. De kaaklijn wordt omlijst door de fijne baard, die opnieuw het leeftijdsverschil van de figuur in profiel onthult: de kin steekt duidelijk uit de mond, terugwijkend door het verlies van tanden door ouderdom, en de huid hangt slap onder de kin.Het haar is delicaat, met weinig volume, vooral uitgesneden met ingesneden groeven. Het lijkt naar voren gekamd vanaf de kruin, met duidelijke, golvende plukken die natuurlijk bewegen. Het haar lijkt dunner te worden, waardoor veel van het voorhoofd zichtbaar is. De baard is ook spaarzaam, en een deel van de golvende zijwaartse stoppels vormt een lange snor en bedekt het profiel van de kaak en het bovenste deel van de nek, terwijl de kin vrij blijft.Het figuur kijkt recht vooruit, rechtstreeks naar de kijker, tilt zijn hoofd op en draait het lichtjes naar rechts. De uitdrukking is geconcentreerd maar niet dramatisch of nieuwsgierig: de wenkbrauwen zijn strak gefronst, maar de wenkbrauwen vormen een zachte neerwaartse boog richting de slapen, en de mond is gesloten, met de lippen samengeperst, maar de hoeken van de mond rijzen lichtjes op in een waardige en vriendelijke uitdrukking die net geen glimlach is. Het is daarom een sereen portret, dat niet probeert het karakter van het onderwerp te weerspiegelen, maar hem eerder voorstelt als een bijna goddelijk wezen, boven wereldse zorgen verheven. Ondanks de duidelijke formele verschillen zijn de gezichtsuitdrukking en de morfologie zeer vergelijkbaar met een modern borstbeeld uit Londen, dat waarschijnlijk een Griekse filosoof of dichter voorstelt (fig. 2). Hetzelfde geldt voor een borstbeeld uit het Vaticaan, dat eveneens dezelfde compositie-spel op het gezicht toont, dat lichtjes naar rechts draait om de strikte frontale houding te doorbreken (fig. 3).Om deze portret te dateren, moeten we zowel typologische als iconografische analyse toepassen. Buste beeldhouwkunst is een laat ontwikkelde vorm in menselijke figuurweergave; de eerste verkorte figuren, dat wil zeggen die slechts het bovenste deel van het lichaam voorstellen, verschijnen al in het Oude Rijk van Egypte, in het derde millennium voor Christus, maar de oudste bekende vrijstaande busteportretten, in beeldhouwwerk of munten, dateren uit het laatste kwart van de eerste eeuw voor Christus. Hoewel het mogelijk is dat de typologie eerder ontwikkeld was in verterbare materialen zoals hout of was, is het oudste bewaarde voorbeeld het busteportret van Octavia dat te zien is op een aureus van Marcus Antonius, geslagen tussen 38 en 37 v.Chr. De typologieformule zou dus een juiste Romeinse uitvinding zijn, waarschijnlijk afkomstig uit de stad Rome zelf, aangezien de meeste van de vroege ontdekte voorbeelden daar vandaan komen. Men gelooft dat, in zijn vrijstaande vorm—onderscheiden van het busteportret als een herma-kapsteen—dit sculpturale type waarschijnlijk is ontstaan met een funerair doel en voor een publiek van vrijgelatenen, aangezien de oudste gevonden zijn in columbaria of meervoudige graven, een type dat niet door de elite werd gebruikt, en dat alle busteportretten uit de eerste eeuw na Christus met inscripties verwijzen naar vrijgelatenen en hun families. Bovendien zouden hun verkorte formaat ze economischer maken dan volledige beelden.Timothy A. Motz suggereert in zijn studie over de typologie van Romeinse bustportretten (1993) een datumsysteem voor deze stukken op basis van morfologische en verhoudingsanalyse. Hij classificeert de portretten op basis van de vorm van de onderste steun; in dit geval zou dat ongeveer trapeziumvormig zijn en binnen de trapeziumgroep 4 van Motz vallen, omdat het het breedst is en de buitenrand van de schouders bereikt. Deze trapeziumgroep 4 wordt door de auteur geïdentificeerd als exclusief voor de heerschappijen van Trajan (98-117 n.Chr.) en Hadrianus (117-138 n.Chr.). Hetzelfde geldt voor de rechte positie van het hoofd, recht en niet naar voren gericht zoals in eerdere perioden. De ogen zonder gebeitelde irissen wijzen echter onmiskenbaar op de Trajan-periode, aangezien het precies tijdens de tijd van Hadrianus was dat deze formele innovatie werd geïntroduceerd, die in de volgende eeuwen grote successen zou boeken in de Romeinse kunst.Een studie van de verhoudingen van het stuk bevestigt dat het dateert uit de tijd van Trajanus. Het meet 25 cm in hoofdhouding, 28 cm in borsthoogte, 38 cm in maximale breedte en 22 cm in diepte. Daarom is de verhouding van de borstbreedte tot de hoofdhouding 152%, en de borstdiepte tot de hoofdhouding 88%. De range voor deze verhoudingen in de tijd van Trajanus ligt tussen 140 en 190% voor de breedte, en tussen 78 en 110% voor de diepte. Bij Hadrianus vinden we echter een bereik van breedteverhoudingen dat het onderzochte stuk al uitsluit, tussen 160 en 170% (het zou binnen het dieptebereik passen, tussen 80 en 95%). De afmetingen van de basis van de borst ondersteunen ook de datering, aangezien deze te smal en ondiep zou zijn voor de typische maten uit de tijd van Hadrianus, maar zou passen bij die uit de tijd van Trajanus. Concluderend zou de datering van het onderzochte stuk aan de tijd van Trajanus gebaseerd zijn op zowel de brede trapeziumvorm van de borst als op de verhoudingen tussen de delen, de hellingshoek van de nek en de grootte van de basis, evenals op het ontbreken van gebeitelde pupillen. Het moet echter worden opgemerkt dat Motz geen voorbeelden uit de Flavische dynastie in zijn studie heeft opgenomen, omdat hij geen bustportretten uit die periode kon identificeren die ongetwijfeld uit die tijd dateren.Een formele en iconografische analyse zou de morfologische datering bevestigen die door Motz is afgeleid. Het was precies in de tijd van Trajan dat de lengte van het borstbeeld zich uitbreidde tot de basis van het sternum (fig. 4), en de balans tussen idealisering en veristische weergave van het gezicht en de details van kleding was eveneens kenmerkend voor de periode (fig. 5). Na de terugkeer van het realistische portretteren met de Flavische dynastie, probeerde Trajan zich ervan te distantiëren en symbolisch zijn verbondenheid met Augustus te benadrukken, door een enigszins meer geïdealiseerde en synthetische stijl voor keizerlijke portretten aan te nemen, die ongetwijfeld zou resoneren bij de aristocratie en de lagere klassen. Hetzelfde gebeurde met de stijl van het kapsel van achter naar voren, kenmerkend voor de vroege Julio-Claudische periode, die Trajan overnam, opnieuw met het doel zijn imago te assimileren aan dat van Augustus. Dit betekent dat in de portretten uit de periode van Trajan een eigenaardig ontmoetingspunt te vinden is tussen het realisme van het vroege Romeinse portret en een idealisering die meer uit Hellenisme dan uit Grieks classicisme haalt. Zoals te zien is in het bestudeerde werk, is dit vooral duidelijk in de borstbeelden zonder shirt; hoewel de keizerlijke beelden Trajan presenteren als een god met atletische anatomie, is er in de privébeelden geen discrepantie tussen de leeftijd van het gezicht en die van het lichaam (fig. 6).Het portret was een van de meest originele en onderscheidende uitingen van de Romeinse kunst. De oorsprong van het Romeinse portret lijkt meer verbonden met een concept dan met een visuele expressie, en het weerspiegelt de vitale filosofie van dat volk als geen ander artistiek genre. Drie wortels zijn te ontdekken in de ontwikkeling ervan: Etruskisch-Italiaans, Grieks en de inheemse beweging van de maiorum imagines, oftewel begrafenismaskers. De combinatie van al deze elementen zal resulteren in een onmiskenbare en authentieke productie die, ondanks de logische verschillen die geleidelijk door de provinciale ateliers werden aangebracht, zich parallel zal ontwikkelen in de gebieden van het Romeinse Rijk. De portretkunst was tijdens de Republikeinse periode al geïnteresseerd in de ernstige en serieuze persoonlijkheden van haar modellen, met name die van heersers, wat de beelden een energiek karakter gaf. Later, met veranderende smaken, zal het meer of minder neigen naar expressiviteit of sereniteit. Aanvankelijk waren dit bustes die alleen het hoofd en een deel van de nek vastlegden, maar ze zullen geleidelijk langer worden en uiteindelijk ook de schouders en borst afbeelden. Er bestonden ook portretten ten voeten uit en ruiterportretten, hoewel het laatstgenoemde formaat alleen voor keizers werd gebruikt. Sterker nog, de keizer is het meest voorkomende onderwerp in de Romeinse burgerlijke beeldhouwkunst en staat model voor alle andere portretten, zowel openbare als privé.Bibliografie:- ANDERSON, ML; NISTA, L. Romeinse portretten in context: keizerlijke en privé-gelijkenissen uit het Museo Nazionale Romano. Emory Universiteit Museum voor Kunst en Archeologie, Soprintendenza Archeologica di Roma - Museo Nazionale Romano. 1989.- HIESINGER, U. “Portretkunst in de Romeinse Republiek”, in ANRW, vol. 1.4, 1973, pp. 805-825.- KLEINER, D.E. Romeinse beeldhouwkunst. Yale University Press. 1992.- MOTZ, T.A. Het vrijstaande Romeinse portretbuste: oorsprong, context en vroege geschiedenis. Proefschrift, Universiteit van Michigan. 1993.ParallelleAfb. 1 Kleine tempel met portret van Quintus Haterius, graftombe van de Haterii. Romeinse Rijk, Trajanusperiode, 98-117 n.Chr. Marmer. Museo Gregoriano Profano, Vaticaanstad, inv. 675.Afb. 2 Portret van een man, gebaseerd op een moderne buste. Romeinse Rijk, Trajanusperiode, 98-117 n.Chr. Marmer, 53,34 cm hoog. British Museum, Londen, inventarisnummer 1805.0703.244.Afb. 3 Portret van Lucius Julius Ursus Servianus. Romeinse Rijk, Trajanusperiode, 98-117 n.Chr. Marmer, 60 cm hoog. Museo Gregoriano Profano, Vaticaanstad, inv. 10210.Afb. 4 Portret van keizer Trajanus van het type Decennalia. Romeinse rijk, periode van Trajanus, ca. 108 AD Marmer, 72 cm hoog. Museo Archeologico Nazionale, Venetië, inv. 5.Afb. 5 Portret van Manilia Hellas. Romeinse Rijk, Trajanusperiode, 98-117 n.Chr. Marmer, 59 cm hoog. Chiaramonti Museum, Vaticaanstad, inv. 1296.Afb. 6 Portret van een man. Romeinse Rijk, Trajanusperiode, 98-117 n.Chr. Marmer, 61 cm hoog. Galleria Chiaramonti, Vaticaanstad, inv. 1421.Notities:Het stuk bevat een authenticiteitscertificaat.- Het stuk bevat de Spaanse exportvergunning (paspoort voor de Europese Unie). Als het stuk bestemd is voor buiten de Europese Unie, moet een vervangende exportvergunning worden aangevraagd, wat maximaal 1-2 weken kan duren.De verkoper garandeert dat hij dit stuk heeft verkregen in overeenstemming met alle nationale en internationale wetgevingen met betrekking tot het eigendom van cultureel erfgoed. Provenantverklaring gezien door Catawiki.#VerzamelaarsFair25


Hét online veilinghuis voor jou!

Catawiki is het meest bezochte online platform in Europa voor bijzondere objecten geselecteerd door experts, en biedt wekelijks meer dan 65.000 objecten aan voor de veiling. Het is onze missie om onze klanten een spannende en probleemloze ervaring te bieden bij het kopen en verkopen van bijzondere, moeilijk te vinden objecten.


Waarom Catawiki?

Lage veilingkosten

Al onze objecten zijn gecontroleerd door onze 240+ experts

24/7 meebieden in onze app

Biedingen zijn alleen geldig via de website van Catawiki.