Elementaire deeltjes|Michel Houellebecq Thomas 9789080484955

||boek: Elementaire deeltjes|vertaling: Martin de Haan|HUMO's Klassiekers van nu [2]

||door: Michel Houellebecq Thomas

||taal: nl
||jaar: 2007
||druk: HUMO editie
||pag.: 372p
||opm.: hardcover|zo goed als nieuw

||isbn: 978-90-804-8495-5
||code: 1:000776

--- Over het boek (foto 1): Elementaire deeltjes ---

Elementaire deeltjes is het verhaal van de twee halfbroers Bruno en Michel, kinderen van eenzelfde moeder, die half verweesd los van elkaar opgroeien en elkaar pas later leren kennen. De in zijn schooltijd gekwelde Bruno ontwikkelt zich tot een ziekelijk aan seks verslaafde genotzoeker. De eenzame ziel Michel groeit uit tot een briljant moleculair bioloog, wiens onderzoekingen uiteindelijk zullen leiden tot de vervanging van de mens door een nieuwe, niet-individualistische soort. De levenswegen van de twee broers zijn exemplarisch voor het morele bankroet van de liberale westerse samenleving, waarvan Houellebecq op visionaire wijze het einde aankondigt.

[bron: https--www.bol.com]

Elementaire deeltjes (origineel, Frans: Les Particules élémentaires) is een roman van Michel Houellebecq die in 1998 verscheen en de laatste Prix Novembre won.

Samenvatting

Het verhaal bestaat uit drie delen en speelt zich af tussen 1 juli 1998 en 28 maart 2009. Het gaat over twee halfbroers, Bruno en Michel, geboren op het einde van de jaren vijftig, die door verschillende toevalligheden in hun leven (en met behulp van hun ouders) op een bepaald moment weer samengebracht worden.

Hun moeder, Janine, leefde volledig volgens de idealen van de tolerante samenleving. Ze werd geboren in 1928 en groeide op in Algerije, waar haar vader werkte als ingenieur. Janine studeerde af in Parijs; ze danste de bebop met Jean-Paul Sartre (die volgens haar ontzettend lelijk was), had dankzij haar mooie uiterlijk veel minnaars en trouwde met een jonge, viriele man die zijn brood verdiende als plastisch chirurg, wat toen nog een nieuw domein was in de chirurgie.

Het echtpaar scheidde twee jaar na de geboorte van Bruno, waarop hij en zijn broer Michel werden achtergelaten bij hun geduldige grootouders. Janine vertrok naar Californië, om daar in een soort sekte te gaan leven. Flashbacks vertellen ons meer over de verwaarlozing in hun gezin en over de pesterijen op de school waar Bruno en Michel waren ingeschreven. Geen van beide broers heeft zich ooit echt kunnen losmaken van dit begin van hun leven.

Michel Djerzinski, die achtergelaten werd door zijn ouders, groeide op bij zijn grootmoeder. Haar dood heeft hem zodanig geraakt dat hij niets meer wilde voelen. Hij heeft nooit diepe gevoelens gehad voor anderen, behalve misschien voor zijn grootmoeder die hem heeft opgevoed en die in zijn ogen als een bedreigde diersoort is: "mensen die heel hun leven hard werken, met toewijding en liefde." Hij had een jeugdliefje, Annabelle, die hem liet staan voor de zoon van een van Janines Californische liefjes, die een rockster wilde zijn. Nu leidt Michel een saai leven tussen zijn supermarkt Monoprix en het laboratorium van het CNRS in Parijs, waar hij experimenteert met het klonen van dieren. De enige persoon die niet lichtjaren veraf van hem is, is zijn halfbroer Bruno.

Na 15 jaar stopt hij met werken, met als enige reden dat hij tijd nodig heeft "om na te denken". Omdat hij bang is van het leven, verstopt hij zich achter positivistische zekerheden en leest Heisenbergs autobiografie steeds weer opnieuw.

Michel (die op zijn dertigste zijn maagdelijkheid verloor), vrijgezel en zelfstandig, kan onmogelijk van iemand houden en heeft een laag seksueel libido. Dit in tegenstelling tot zijn tweeënveertigjarige halfbroer Bruno, die geobsedeerd is door seks. "Michel bevond zich in een wereld (...) die geleid werd door bepaalde commerciële ceremonies - het toernooi van Roland-Garros, Kerstmis, 31 december, de tweejaarlijkse bijeenkomst van de catalogus 3 Suisses. Als hij homoseksueel was geweest, had hij misschien deelgenomen aan de Aidsmarathon of aan de Gay Pride. Hij zou zelfs enthousiast geweest zijn voor de erotische lobby. Tegelijkertijd bevond hij zich in het hoogtepunt van de Tour de France. Omdat hij een vrijblijvend verbruiker was, ontving met open armen een vijftiental Italianen die terugkeerden naar zijn chique buurt."

Ondertussen neemt Anabelle deel aan verschillende orgieën en ondergaat ze twee abortussen. Nadat ze elkaar hebben teruggevonden, maakt Michel een quasi mysterieuze ervaring mee in haar armen, een ervaring die hem een beeld geeft van de ruimte tussen hen, "alsof een zeer fijne lijn twee werelden van elkaar scheidde. In de eerste wereld was het wezen, en de scheiding; in de tweede wereld waren het niet-wezen en de afzonderlijke verdwijning. Rustig en zonder twijfelen draaide hij zich om en ging richting de tweede wereld." Hun poging om opnieuw op te bouwen wat ze verloren hadden wordt gehinderd door de emotionele harteloosheid van Michel; hij voelt medelijden voor haar, maar geen liefde.

Zijn halfbroer Bruno werd als kind op internaat herhaaldelijk verkracht en dagelijks vernederd. Zijn lijden werd nog verergerd door het welbewust verminderen van het schools gezag na de protesten van mei 1968. De nadruk lag voortaan op zelfdiscipline: het jaar 1970 zag een snelle uitbreiding van de erotische consumptie. Als tiener heeft Bruno de gewoonte om zich heimelijk te masturberen als hij naast een mooi meisje zit op de trein naar school. Wanneer hij tijdens de zomervakantie in het Boheems appartement van zijn moeder gedropt wordt, bleek en al te zwaarlijvig voor een 18-jarige, voelt hij zich gegeneerd en niet thuis tussen de hippies en gebruinde minnaars van zijn moeder. Hij kan ook niet tegen haar ongeduldige aandringen om over zijn seksuele geremdheid te praten. De haat die Bruno voor Janine voelt komt pas tot uiting wanneer hij haar enkele jaren later verwijten maakt op haar sterfbed. Bruno geeft momenteel les literatuur aan een middelbare school in Dijon en verlangt er nog altijd naar om ooit schrijver te worden. Volgens Michel nadert Bruno zijn midlifecrisis (hij draagt tegenwoordig een leren mantel en spreekt als een personage uit een thriller van een B-film).

Verwikkeld in een echtscheiding en met de verantwoordelijkheid om voor zijn kind te zorgen, zoekt Bruno naar zijn eigen seksuele identiteit. Hoewel hij op zijn kind zou moeten passen schuimt hij nachtclubs af. Hij is voortdurend op zoek naar nieuwe seksuele ontmoetingen die vaak rampzalig aflopen. "Hij trok zijn zwembroek aan en stak condooms in zijn zak op een manier dat hem een korte lach ontlokte. Jarenlang had hij condooms op zak, die hem tot niets dienden; de hoeren hadden er immers altijd". Soms surft hij op het internet om porno te bekijken (met als resultaat een telefoonrekening van 14.000 frank die hij voor zijn vrouw verborgen hield). Bruno is helemaal in zijn eigen wereld ondergedompeld. Zijn verlangen zet hem ertoe aan nog meer ervaringen op te doen. (huwelijk, lingerie, massagesalon, prostitutie, Minitel rose, groepsseks, orgieën, seks shops, enz.)

Sterk aangetrokken tot zijn jonge leerlingen, daagt hij het zwarte vriendje van een van hen zozeer uit dat hij zich wraak en spot op de hals haalt. In een vlaag van razernij begint hij een racistische folder die hij opstuurt naar L'Infini, een tijdschrift uitgegeven door de vooruitstrevende, schalkse schrijver Philippe Sollers. De twee ontmoeten elkaar in een café in Parijs. Sollers zwaait met zijn sigarettenhouder. Philippe Sollers bleek een bekend schrijver te zijn; nochtans toonde de lectuur van "Femmes" het met zekerheid, hij slaagde er enkel in seksueel contact te hebben met oude prostituees uit de culturele milieus.

De babes gaven klaarblijkelijk de voorkeur aan zangers. Wat is onder deze omstandigheden dan het nut klotegedichten te publiceren in vuile tijdschriften? Sollers beoordeelt zijn tekst over paus Johannes Paulus II. "U bent reactionair, dat is goed. Alle grote schrijvers waren reactionair. Balzac, Flaubert, Baudelaire, Dostoïevski: allemaal reactionair. Maar men moet ook neuken, hè? Men moet meedoen aan orgieën. Dat is belangrijk." Sollers komt op zijn beslissing terug om het artikel te publiceren, maar Bruno geeft toe dat het om onzin gaat en gooit het in de vuilnisbak.

Tijdens een verblijf op de camping Plaats der Verandering, een post-'68-newage-camping, ontmoet Bruno Christiane. Net zoals Christiane, een 40-jarige vrouw, een gescheiden moeder met een zoon van 10 jaar, is hij daar gekomen voor de seks. Voor haar zijn de vernielingen van de generatie '68 vanzelfsprekend voor de vrouwen die deelnemen aan de ateliers. "In het algemeen hebben zij een analyse gemaakt die hen volledig verdord heeft". Samen met haar vormt hij een familie en bouwt dus zo een bepaald evenwicht op dat hij meteen erna weer verwoest. Christiane neemt Bruno mee op een meedogenloze reis, gaande van groepsseks met Duitse toeristen tot orgieën in een beruchte discotheek in Parijs.

Na de dood van Annabelle drijven Bruno's frustraties hem tot zelfmoordgedachten en waanzin. Michel neemt de tijd om zijn situatie alleen te overdenken. Dit proces roept een wetenschappelijke revolutie op vergelijkbaar met het werk van Einstein: door voorplanting en genot te scheiden, geeft hij de mens de kans om eindelijk vrede met zichzelf te vinden. We vinden Michel terug in het Genetisch Onderzoekscentrum te Galway. Zijn leven heeft er een nieuwe wending genomen doordat hij een revolutionaire theorie heeft ontwikkeld. Hij is ervan overtuigd dat het menselijk ras gedoemd is om voortdurend te leven in angst voor de dood. Net zoals voor de tegenstrijdigheden in het hedendaagse leven enerzijds en het gevoelsleven dat inherent is aan de voortplanting anderzijds. Daarom werkt hij aan een project van een genetisch gemodificeerd ras. Dat ras is zowel onsterfelijk als onvruchtbaar, niettegenstaande beschikt het over een persoonlijkheid of seksueel genot. Zijn werk is na zijn dood in 2009 voortgezet. Dit leidt tot niets meer dan de ontwikkeling van een genetisch gecontroleerd ras in 2029 en uiteindelijk tot het uitsterven van de mensheid.

De gelijknamige film is in 2006 bekroond met de Zilveren Beer voor beste acteur. In 2005 speelde het Nationale Toneel een toneelstuk gebaseerd op het boek.

[bron: wikipedia]

Winnaar recensiewedstrijd: Elementaire deeltjes - Michel Houellebecq

Begin november schreef Literair Nederland een recensiewedstrijd uit. Uit de inzendingen koos de redactie onderstaande recensie van Ludo Hellemans over Elementaire deeltjes van Michel Houellebecq. De recensie geeft blijk van een gedegen analyse van de roman en een originele en duidelijk becommentarieerde visie op het verhaal.

Recensie door Ludo Hellemans

In Elementaire deeltjes is de mens een diersoort. En niet zomaar een diersoort, maar een zieke, aan seks lijdende soort die er goed aan zou doen zichzelf op te heffen en van het toneel te verdwijnen. Weinig romans wisten zoveel hatelijke reacties op te roepen als Elementaire deeltjes van de Franse schrijver, dichter en popzanger Michel Houellebecq. De befaamde literaire prijs Prix Goncourt werd hem uit rancune ontfutseld. Waarom? Omdat er nog steeds een taboe rust op het beschouwen van de mens vanuit een biologisch perspectief.

Het biologische mensbeeld in Houellebecqs roman Elementaire deeltjes

'Vroeg lijfelijk contact lijkt van vitaal belang bij de hond, de kat, de rat, de cavia en het resusaapje (Macaca mulatta). Wanneer er tijdens de kindertijd geen contact met de moeder is, ontstaan er ernstige verstoringen van het seksuele gedrag bij het mannetje, met name remming van het hofmakingsgedrag.'

Dit citaat is kenmerkend voor Elementaire deeltjes van Michel Houellebecq. Is dit een wetenschappelijk betoog of lezen we een roman? Dat kun je je blijven afvragen bij het lezen van Elementaire deeltjes. Het boek is van begin tot eind doorspekt met biologielesjes die soms rechtstreeks afkomstig lijken te zijn uit een studieboek. Toch is het een roman, over liefde en geluk. Maar ook een roman à thèse, een tendens- of ideeënroman. Eén waarin de auteur het erin lijkt te willen hameren dat we niet om de biologie heen kunnen en al helemaal niet om de ethologie, de biologie van het gedrag van mens en dier. Houellebecqs biologisch mensbeeld zoals dat tot uiting komt in Elementaire deeltjes berust op een fundamenteel ethologisch gegeven: hoe belangrijk warm huidcontact en liefderijke zorg in de prille levensfasen zijn voor de normale ontwikkeling van de seksualiteit en het vermogen om liefdesrelaties aan te knopen.

Blinde vlek

Des te opvallender is het dat daar in de pers zo weinig over is geschreven. Je zou haast spreken van een blinde vlek. Is de politiek correcte taboeïsering van biologische interpretaties van menselijk gedrag uit de jaren Zestig en Zeventig vandaag nog steeds werkzaam? Mogelijk. Deze taboeïsering komt grotendeels op rekening van de generatie van '68, de intellectuelen van de naoorlogse babyboomgeneratie. In hun gedachtewereld was er geen plaats voor zoiets als gedragsbiologie omdat dit vakgebied teveel herinneringen opriep aan het taalgebruik van de nazi's. In plaats daarvan was de gedragssociologie hun favoriete paradigma. Het zijn juist de opvattingen van deze generatie intellectuelen die Houellebecq in Elementaire deeltjes zo vernietigend beschrijft. Misschien voelen sommige recensenten zich persoonlijk beledigd en is dat een reden waarom Houellebecq zo vaak wordt afgeschilderd als een pornograaf die niets serieus te vertellen heeft.

Verwaarlozing

Elementaire deeltjes is het levensverhaal van twee halfbroers, Bruno en Michel. Ze hebben dezelfde moeder, Janine, een rijke vrouw die haar heil zoekt in de hippiecultuur en haar beide jongens meteen na de geboorte verwaarloost en afstoot. (Peuter Michel 'kroop onhandig over de vloer, af en toe uitglijdend in een plas urine of uitwerpselen. Hij knipperde met zijn ogen en kreunde zonder ophouden. Toen hij de aanwezigheid van een mens gewaarwerd, probeerde hij te vluchten.') Ze worden ieder apart bij grootouders onder gebracht. Bruno's grootouders overlijden echter en hij komt in een internaat terecht waar hij door medescholieren wordt gepest. Later studeert hij Franse letterkunde en wordt hij leraar Frans.

De andere broer, Michel, ontwikkelt op jeugdige leeftijd interesse voor natuurwetenschap. Hij wordt een rationalist, studeert fysica en wordt vervolgens een getalenteerde onderzoeker. Hij doet baanbrekende ontdekkingen over de moleculaire mechanieken die ten gronde liggen aan de menselijke voortplanting.

Met beide halfbroers gaat het op seksueel en relationeel vlak volledig mis. Bruno's seksuele leven speelt zich af in de wereld van peepshows, Thaise massagesalons, bordelen, seksparty's, parenclubs, en wat al niet meer. Hij valt op jonge meisjes ('blonde, bruine, roodharige. Franse, Noord-Afrikaanse, Aziatische... allemaal verrukkelijk, allemaal begeerlijk'), masturbeert in de klas en in de metro en verliest zijn baan als leraar na een seksueel vergrijp. Hij eindigt in een psychiatrische inrichting. Michels seksualiteit ontwikkelt zich daarentegen op een compleet andere wijze. Hij is niet of nauwelijks geïnteresseerd in seks en leidt 'een zuiver intellectueel bestaan'. Emoties schrikken hem af en alleen al de gedachte aan zoiets als vrijen, bezorgt hem een gevoel 'alsof hij in ijskoud water wegzonk'. En dat terwijl het mooiste meisje van de school, Annabelle, smoorverliefd op hem is. Later ontwikkelt hij als moleculair bioloog de grondbeginselen van een nieuwe techniek om (seksvrije en onsterfelijke) mensen te klonen. Maar zelf maakt hij de realisatie van zijn project niet meer mee. Hij verdwijnt. Men veronderstelt dat hij een eind aan zijn leven heeft gemaakt door zich te verdrinken in de Ierse zee.

De talrijke onverbloemd seksuele passages in dit boek hebben veel stof doen opwaaien in de media. Ook het thema 'klonen van de mens', dat Houellebecq als science fiction heeft verwerkt, was reden voor ophef. Houellebecqs flinterdunne sciencefiction plot, de schepping van een nieuwe mensheid die niet meer hoeft te lijden onder wrede biologische wetmatigheden, ligt in het verlengde van de ethologie. Het is niet het belangrijkste thema van het boek; het komt pas op de laatste pagina's enigszins uit de verf. Volgens Houellebecq is het niet meer dan een toevoeging, een 'interessante denkpiste'.

Helemaal op het eind van het boek komt de aap uit de mouw als blijkt dat de alwetende verteller een kloon is, een exemplaar van de kunstmatige supersoort die is gemaakt volgens een procédé dat een van de twee hoofdpersonen heeft bedacht. Aan het eind van de eenentwintigste eeuw blikt deze kloon terug op de tweede helft van de twintigste eeuw: 'De mensheid moest verdwijnen, de mensheid moest een nieuwe, ongeslachtelijke en onsterfelijke soort voortbrengen die de individualiteit, het isolement en de verwording achter zich had gelaten.' Ongeslachtelijk en onsterfelijk - geen dood, geen seks, geen ellende. Zo simpel is dat. En ook: geen mannen. Houellebecqs klonen worden namelijk geproduceerd uit vrouwelijk materiaal; en passant rekent hij dus ook af met het verschijnsel man.

Herhaaldelijk brengt Houellebecq de sciencefictionklassieker Brave New World uit 1932, van Aldous Huxley, ter sprake. Daarin worden verschillende typen mensen in grote reageerbuizen gekweekt. Huxley laat zorgvuldig in het midden of deze mensen een hel of een hemel te wachten staat, net zoals ook bij Houellebecq de toekomst in nevelen gehuld blijft.

Apen- en mensenbaby's

Met veel meer aplomb presenteert Houellebecq zijn visie op het heden, zijn kritiek op de huidige westerse samenleving. Waarom gaat het in onze samenleving zo vaak fout tussen ouders en kinderen, tussen geliefden, tussen mensen überhaupt? Volgens Houellebecq omdat men te vaak een aantal elementaire biologische waarheden zoals het cruciale belang van moederliefde en huidcontact, negeert. De biologische kennis die Houellebecq in Elementaire deeltjes ten toon spreidt, berust onder meer op gedegen biologisch onderzoek naar de relatie tussen moeder en kind dat in de jaren vijftig en zestig (van de twintigste eeuw) is uitgevoerd.

De Amerikaanse etholoog Harry F. Harlow verwierf grote bekendheid met zijn experimenten op apenbaby's in een primatencentrum in de Verenigde Staten. Harlows proeven staan beschreven in tal van studieboeken. Hij ging als volgt te werk: pasgeboren resusaapjes werden bij hun natuurlijke moeder weggehaald en kregen vervolgens twee kunstmoeders van ijzerdraad aangeboden. De een was ter hoogte van de borsten voorzien van een zuigfles, de ander was overtrokken met een zachte stof. Hoe de babyaapjes reageerden, is bijvoorbeeld te zien in Bert Haanstra's film Bij de beesten af (1972). Het is meelijwekkend om te zien hoe het babyaapje zich angstig vastklemt aan zijn gestoffeerde kunstmoeder, totdat de honger hem naar de andere kunstmoeder drijft, die met de melkfles. Aapjes die zó zijn grootgebracht, zonder huidcontact met een echte warme zachte moederende volwassene, zijn voor de rest van hun leven beschadigd. Ze kunnen zich niet aanpassen aan een normaal apenleven en zijn doodsbang voor hun soortgenoten. De grootste schade betreft hun seksueel gedrag: ze kunnen niet vrijen en ook geen jongen zogen en verzorgen. Als ze toch jongen krijgen, worden die verwaarloosd en verstoten. Deze onbarmhartige experimenten met primaten en andere zoogdiersoorten hebben belangrijke kennis opgeleverd, ook voor ónze soort. Als gevolg van deze experimenten is men pas werkelijk gaan beseffen hoe belangrijk liefdevolle huidcontacten zijn voor de normale ontwikkeling van mensenbaby's. Dit besef maakt tegenwoordig deel uit van de basiskennis van psychologen, verpleegkundigen en kinderartsen.

De parallel tussen deze ethologische experimenten en het lot van Houellebecqs personages Bruno en Michel is evident: beide halfbroers hebben dat onontbeerlijke huidcontact met hun moeder in de kritieke levensfase moeten ontberen, en beiden hebben zich op seksueel vlak abnormaal ontwikkeld. De sekspassages in Elementaire deeltjesbetreffen hoofdzakelijk de tastzin: nauwgezette beschrijvingen - zeg maar close ups - van geslachtsorganen en slijmvliezen die met elkaar in contact zijn. De seksuele bevrediging vermag echter niet dat oorspronkelijke gemis aan huidcontact tussen moeder en kind weer goed te maken.

Het haperende erotische mechaniek

Elementaire deeltjes gaat over het verlangen naar liefde, over verliefd zijn, over de aangeboren menselijke erotische impuls om te willen aanraken wie en wat men liefheeft. Tegelijkertijd staat Houellebecq in de hedendaagse literatuurgeschiedenis niet voor niets geboekstaafd als dé vertegenwoordiger van het Franse déprimisme: liefde en seks zijn in zijn ogen een bron van ellende. Deze mistroostige en misantropische visie beschrijft hij op keiharde, indringende en soms pijnlijke wijze. Eén van zijn motto's is dat je als schrijver juist dáár moet slaan waar het pijn doet: 'frapper là où ça fait mal'. (Elementaire deeltjes kun je maar beter niet gaan lezen als je in een dip verkeert.) Niettemin zijn er een paar romantische passages die over zuiver verlangen naar liefde gaan, en die juist door hun zeldzaamheid extra betekenis krijgen. Maar dan slaat de auteur weer toe: die zuiverheid gaat in de puberteit alsnog reddeloos verloren.

Beetje bij beetje, op een gefragmenteerde, collageachtige wijze, bouwt Houellebecq zijn betoog op. Als literair auteur neemt hij de vrijheid om wetenschappelijke (biologische) feiten te gebruiken om zijn betoog kracht bij te zetten (een techniek die bekend is in de reclame- en propagandawereld).

Een van die fragmenten verhaalt van de jongen Michel, die toen hij negen jaar was eens met zijn nichtje Brigitte in een weiland speelde. Ze vallen in het gras, en 'hij vlijde zich tegen haar warme boezem. Ze droeg een korte rok. De volgende dag zaten ze onder de rode blaasjes, hun hele lichaam jeukte verschrikkelijk. Trombidium holosericum, ook wel oogstmijt genoemd, komt in de zomer zeer algemeen voor in grasvelden.' Dan volgt een pedante biologische descriptie van deze oogstmijt, gevolgd door die van nog een andere jeukverwekker, Linguatula rhinaria, de tongworm.

Het spontane en onschuldige huidcontact tussen Michel en het meisje wordt meteen gevolgd door hevige jeuk. Het doet denken aan het behavioristische begrip van conditionering (gedrag inprenten door straf en beloning). Misschien kwam deze nare ervaring net op een cruciale fase in de seksuele ontwikkeling van de jongen; op de een of andere manier is het in zijn hoofd blijven zitten.

Het komt nooit meer goed in de treurige wereld van Houellebecq, want deze wordt beheerst door krachten waar de mens geen invloed op heeft. Ook de titel wijst in deze richting. Elementaire deeltjes zijn de bouwstenen van atoomkernen: protonen, neutronen, quarks enzovoorts. Deze deeltjes worden bijeengehouden door enorm sterke aantrekkingskrachten. De seksuele natuurkrachten die bij alle zoogdiersoorten en dus ook bij de menselijke soort de twee seksen naar elkaar toe drijven zijn in sterkte te vergelijken met die kernkrachten. Seks heeft een prominente plaats in Elementaire deeltjes.em>

Seksualiteit, dat is natuurlijk biologie.

Het uitgesproken biologische karakter van Houellebecqs boek wordt weerspiegeld in zijn taalgebruik. In de (overigens zeer mooie) vertaling van Martin de Haan is dit kenmerk helaas sterk afgezwakt. Een voorbeeld: Houellebecq gebruikt een aantal keren de typisch biologische uitdrukking mutation, en wel in de combinatie mutation métaphysique. In de biologie is een mutatie een permanente verandering in het DNA. Het is aannemelijk dat Houellebecq die een biologisch vak heeft gestudeerd (landbouwkunde) deze term juist heeft gekozen vanwege de krachtige biologische connotatie. De Haan vertaalt dit echter met 'metafysische omwenteling' in plaats van 'metafysische mutatie'. Daardoor wordt de bètawetenschappelijke connotatie omgezet in een alfawetenschappelijke. Zonde! Zo wordt de angel uit Houellebecqs vlijmscherpe betoog gehaald.

De angel uit het betoog halen, dat is ook het effect van de blinde vlek voor de ethologie in Elementaire deeltjes bij tal van recensenten. Naar mijn mening is het juist die angel die het boek de moeite waard maakt. Houellebecq betoogt in Elementaire deeltjesdat de biologie, en dan vooral de ethologie, vandaag de dag méér zinnigs te zeggen heeft over liefde en geluk dan alle geesteswetenschappen bij elkaar. Een stelling die niet wordt ontkracht door haar te negeren.

[bron: https--www.literairnederland.nl/recensie-michel-houellebecq-elementaire-deeltjes-1998]

--- Over (foto 2): Michel Houellebecq Thomas ---

Michel Houellebecq (pseudoniem van Michel Thomas, (Réunion, 26 februari 1956) is een Frans romancier, dichter, toneelschrijver en filmregisseur.

Zijn vader, een berggids, en moeder, een anesthesiste, interesseerden zich weinig voor de kleine Michel en op zesjarige leeftijd werd hij aan zijn grootmoeder toevertrouwd, die in 1978 overleed. De naam van zijn grootmoeder nam hij later aan als pseudoniem.

In 1980 behaalde hij het diploma van landbouwingenieur en ook trouwde hij in dat jaar. Zijn zoon Etienne werd in 1981 geboren. Er volgde echter een echtscheiding, waarna hij vanwege een depressie meermaals behandeld moest worden in psychiatrische instellingen.

Op twintigjarige leeftijd ontlook zijn literaire interesse en in 1985 kwam de ontmoeting met Michel Bulteau, die hem de mogelijkheid gaf zijn eerste boek te publiceren: een biografie van Howard P. Lovecraft, Contre le monde, contre la vie.

Zijn eerste literaire werk, de novelle Extension du domaine de la lutte, verscheen in 1994.

In 1998 hertrouwde hij met Marie-Pierre Gauthier.

Na de publicatie van een ingekort interview in het tijdschrift Lire en zijn roman Plateforme werden Houellebecq en de uitgever van het blad voor het gerecht gedaagd door verschillende moslimorganisaties in Frankrijk en de moskeeën van Parijs en Lyon, die vergeefs een schadevergoeding eisten. Omdat zijn werk met anti-islamitische elementen net voor de aanslagen op de Twin Towers verscheen, beschouwen veel aanhangers hem als een visionair.

Vanaf 1998 leefde Houellebecq in vrijwillige ballingschap, eerst in Ierland en vanaf 2003 (deels) in Zuid-Spanje, in de buurt van Almeria. Tegenwoordig woont hij weer in Parijs, namelijk in Chinatown. In september 2011 kwam het bericht dat Houellebecq mogelijk vermist zou zijn, nadat hij afspraken in Nederland en België niet was nagekomen. Sinds eind juni 2011 reageerde hij niet meer op e-mails en telefoontjes van zijn uitgever. Diezelfde week dook hij echter alweer op. Als verklaring voor zijn mysterieuze verdwijning zei hij de afspraken te zijn vergeten. L'enlèvement de Michel Houellebecq (film, 2014) is een mockumentary, een komisch drama met een knipoog naar de geruchtenmolen die op gang kwam tijdens de dagen dat hij vermist was.

In zijn oeuvre beschrijft hij het bankroet van de libertijnse en neoliberale westerse maatschappij die de individuele vrijheid als ultieme maatstaf aanneemt en ontspoort in een koude, egoïstische samenleving waarin onder andere new age, vrije liefde, abortus, euthanasie en zelfmoord, maar ook een tot het uiterste doorgedreven commercialisering en ontspoord marktdenken alomtegenwoordige en gebanaliseerde verschijnselen worden. Niet alleen diverse linkse groeperingen en feministen hebben zijn werk dan ook met verontwaardiging ontvangen, maar ook vanuit het bedrijfsleven, zoals bijvoorbeeld uit de reisbranche, is aan zijn werk aanstoot genomen. Ondanks de kritiek van het merendeel van de gevestigde media, blijkt zijn werk echter uitermate populair in Frankrijk en daarbuiten. Zo werd zijn roman Les Particules élémentaires (1998, Elementaire deeltjes), reeds in ongeveer 25 talen vertaald. Velen zien hierin een bewijs dat een groeiend deel van de generaties die te jong zijn om mei '68 bewust meegemaakt te hebben, sympathiseert met zijn analyse van de huidige samenleving.

Volgens Houellebecq zou de hedendaagse roman uiteenlopende aspecten van de menselijke ervaring moeten bevatten, van zuivere emoties tot filosofische reflecties en theoretische uiteenzettingen.

In zijn eerste boek, Extension du domaine de la lutte (1994, De wereld als markt en strijd), neemt hij de consumptiemaatschappij op de korrel. Seksuele begeerte en frustratie zaaien haat en verdriet onder geatomiseerde individuen. Dat het hier deels om een reactie op het existentialistische vrijheidsdenken gaat, blijkt uit een dubbele verwijzing naar Camus: een poging tot moord op een strand (vgl. Camus, L'Étranger) mislukt jammerlijk en een van de hoofdpersonen komt om in een auto-ongeluk.

In Les Particules élémentaires (1998, Elementaire deeltjes) noemt hij man en paard: de hippies en de activisten van mei '68 hebben de oude waardenstelsels opgeblazen zonder er iets voor in de plaats te stellen; integendeel, ze zijn opgegaan in de kapitalistische consumptiemaatschappij die ze grotendeels zelf vormgegeven hebben, zich troostend met de zweverij van de new age. De levenswegen beschreven in deze roman zijn exemplarisch voor het bankroet van de liberale westerse samenleving. Deze roman, vooral gestoeld op de stijl van Aldous Huxley, veroorzaakte daarom vooral in kringen van klassiek links verwarring en woede.

Een cynisch antwoord op de liefdeloosheid geeft Plateforme (2001, Platform), waarin de hoofdpersoon eindelijk liefde vindt in een seksueel bevredigende relatie, en een reisbureau opzet voor sekstoerisme. Zijn droom spat uiteen in een wrede aanslag door moslimterroristen, die overigens sterk lijkt op de aanslag in een nachtclub op Bali in oktober 2002, die ná het verschijnen van de roman plaatsvond. Ook in dit werk verwijst Houellebecq met een knipoog naar Camus wanneer hij het werk begint met de zin: "Mijn vader is een jaar geleden gestorven." 'De vreemdeling' van Camus begint met: "Vandaag is moeder gestorven."

In september 2010 werd Houellebecq van plagiaat beschuldigd vanwege het gebruik van stukken uit onder andere Wikipedia in zijn nieuwe roman La carte et le territoire. Dit wierp de auteursrechtelijke vraag op hoe ver een roman mag gaan in het gebruiken en pasticheren van bestaande teksten zonder bronvermelding (een door Houellebecq - en vele anderen - regelmatig toegepast procedé).

Zijn controversiële maatschappijkritische toekomstroman Soumission - Frans voor 'onderworpenheid/onderwerping', wat 'islam' ook in het Arabisch betekent - verscheen op 7 januari 2015. Na de Franse presidentsverkiezingen van 2022 wordt de leider van de partij La Fraternité musulmane (De Islamitische broederschap), de ambitieuze Mohammed Ben Abbes, in de tweede ronde verkozen, nadat andere partijen in een poging het Front National van de macht te weren, diens kandidatuur ondersteunden. Frankrijk wordt een islamitische staat die de sharia invoert. De roman beschrijft het leven van de misantropische docent Franse letteren aan de Sorbonne, François (een subtiele verwijzing van Houellebecq naar zichzelf), die een specialist en bewonderaar is van het werk van Joris-Karl Huysmans. Na zijn bekering tot de islam, vindt François opnieuw wat geborgenheid en geluk. In het boek haalt Houellebecq ook scherp uit naar politici zoals François Hollande, die aan zijn tweede ambtstermijn als president bezig is, en François Bayrou, die een islamitisch premier wordt. De Nederlandse vertaling heeft als titel Onderworpen en verscheen op 12 mei 2015.

In januari 2019 verscheen in Frankrijk Sérotonine; in maart 2019 de Nederlandse vertaling Serotonine. De titel verwijst naar de neurotransmitter die in verband wordt gebracht met geluksgevoel en depressie en waarvan in deze roman de aanmaak zou worden gestimuleerd door het fictieve antidepressivum Captorix. Theodore Dalrymple merkte in zijn recensie van deze ook weer misantropische roman op dat er op elke pagina galgenhumor te vinden is, en dat de gehangene de westerse beschaving betreft. Kort voor het verschijnen van Serotonine schreef Houellebecq een artikel in het Amerikaanse Harper's Magazine waarin hij zich vierkant schaart achter Trumps politiek.

Het werk van Houellebecq wordt in het Nederlands vertaald door Martin de Haan.

In 2006 werd zijn roman Elementaire deeltjes verfilmd in het Duits. Eerder verscheen er al een verfilming van zijn debuutroman, De wereld als markt en strijd. Van Platform is in 2004 tevens een toneelstuk gemaakt door Johan Simons.

In 2008 ging de door Houellebecq zelf geregisseerde film La Possibilité d'une île in première. Over Houellebecqs maakproces werd de documentaire Derniers Mots gemaakt, waarvoor Iggy Pop de muziek maakte.

In de film uit 2014 Kidnapping of Michel Houellebecq (Frans: L'enlèvement de Michel Houellebecq) geregisseerd door Guillaume Nicloux speelt Houellebecq zichzelf. Met de film wil Houellebecq met een vette knipoog een verklaring bieden voor een periode in 2011, toen hij enkele dagen vermist was. In de film wordt hij ontvoerd door 3 amateurkidnappers.

In 2014 verscheen ook de film Near Death Experience, geproduceerd door Benoît Delépine en Gustave Kervern. De film handelt over een werknemer bij een callcenter met een burn-out, gespeeld door Houellebecq. Hij vlucht naar de bergen waar hij een unieke ervaring beleeft.

In 2016 verscheen een film in een nieuwe samenwerking met Iggy Pop, een verfilming van Houllebecqs manifest en oproep tot het maken van kunst Rester Vivant. In To Stay Alive: A Method speelt Houllebecq de mislukte kunstenaar Vincent, die een bezoek krijgt van Pop, die overigens een groot bewonderaar van de schrijver is.

Onderscheidingen

• 1992 Prix Tristan Tzara voor La Poursuite du bonheur
• 1996 Prix de Flore voor Le Sens du combat
• 1998 Prix Novembre en de Impact Dublin Literary Award voor Les Particules élémentaires
• 2005 Prix Interallié voor La Possibilité d'une île
• 2010 Prix Goncourt voor La Carte et le territoire
• 2016 Frank Schirrmacher-Preis
• 2018 Oswald Spengler Prize

Bibliografie

• H.P. Lovecraft: contre le monde, contre la vie (1991, essayistisch werk over H.P. Lovecraft; opgenomen in De koude revolutie, vert. Martin de Haan, 2004)
• Rester vivant (1991, venijnige beschouwing over het dichterschap, Leven, lijden, schrijven - methode, vert. Martin de Haan, 2003; opgenomen in De koude revolutie)
• La poursuite du bonheur (1992, poëzie)
• Extension du domaine de la lutte (1994, roman; De wereld als markt en strijd, vert. Martin de Haan, 2000)
• Le sens du combat (1996, poëzie)
• Les Particules élémentaires (1998, roman; Elementaire deeltjes, vert. Martin de Haan, 1999)
• Interventions (1998, essays; opgenomen in De koude revolutie, vert. Martin de Haan)
• Renaissance (1999, poëzie)
• Lanzarote (2000, novelle met fotoboek; Lanzarote, vert. Kiki Coumans, 2001)
• Plateforme (2001, roman; Platform. Midden in de wereld, vert. Martin de Haan, 2002)
• La possibilité d'une île (2005, roman; Mogelijkheid van een eiland, vert. Martin de Haan, 2005)
• Ennemis publics (2008, briefwisseling met Bernard-Henri Lévy; Publieke vijanden. Een steekspel in brieven, vert. Martin de Haan en Rokus Hofstede, 2009)
• Interventions 2 - traces (2009, essays; grotendeels opgenomen in De koude revolutie, vert. Martin de Haan)
• La carte et le territoire (september 2010, roman; De kaart en het gebied, vert. Martin de Haan, 2011)
• Configuration du dernier rivage (april 2013, gedichten)
• Soumission (januari 2015, roman, de Nederlandse vertaling van Martin de Haan verscheen in mei 2015, met als titel Onderworpen)
• En présence de Schopenhauer (2017, essays. Nederlandse vertaling: In aanwezigheid van Schopenhauer. Vertaald door Martin de Haan. Arbeiderspers, Amsterdam, 2018. ISBN 9789029525619)
• Sérotonine (2019, roman. Nederlandse vertaling: Serotonine. Vertaald door Martin de Haan. Arbeiderspers, Amsterdam, 2019. ISBN 9789029529020)

Literatuur

• Dominique Noguez, Houellebecq, en fait. [Paris], 2003.
• Fernando Arrabal, Houellebecq. Paris, 2005.
• Denis Demonpion, Houellebecq. De ongeautoriseerde biografie. Amsterdam, 2006 (Vertaling van: Houellebecq non autorisé. Enquête sur un phénomène. Paris, 2005).
• Aurélien Bellanger, Houellebecq, écrivain romantique. Paris, 2010.
• L'unité de l'oeuvre de Michel Houellebecq. Paris, 2013.
• Martin de Haan, Aan de rand van de wereld. Michel Houellebecq. Portret in dertig korte stukken. Amsterdam, 2015.

[bron: wikipedia]