Trilogie: Het varken aarde, Ver weg in Europa, Sering en Vlag

Het feit dat John Berger (1926-2017) in zijn hart meer een Europese dan een Britse auteur is, wordt kracht bijgezet met zijn verhuis via Genève (1962-1974) naar Frankrijk, waar hij meer dan een halve eeuw woonde tot aan zijn dood. Voor hem was die zelfgekozen ballingschap naar het continent een literaire en intellectuele bevrijding, weg van de beperkingen van de Britse samenleving. Zijn werk kreeg sindsdien een uitgesproken Europese inslag, wat maakte dat hij meer gelezen wordt in Europa dan in Groot-Brittannië.

Een uitgesproken voorbeeld van die koersverandering is de Into Their Labours-trilogie (1979-1990 - vert. De vrucht van de aarde), die in de periode 1988-1991 door Sjaak Commandeur voor De Bezige Bij vertaald werd.

John Berger is een veelzijdig schrijver, die zich verschillende genres eigen maakte, maar zichzelf vooral typeerde als een verhalenverteller:

‘Of het nu gaat om de dichter of de romanschrijver, de scenarist of de kunstcriticus, de docent of de documentairemaker, het kost weinig moeite in al die hoedanigheden dezelfde auteur te herkennen. Onderhuids communiceren zijn teksten, ongeacht hun aard, intensief; aan de oppervlakte lopen ze, ook stilistisch, vloeiend in elkaar over. In alle gevallen is er iemand aan het woord die zijn overtuigingskracht ontleend aan de eigen ervaring’.

Die ‘ervaring ontleent hij liefst zo direct mogelijk aan de weerbarstige werkelijkheid van de mensen die hij een stem geeft, hij kent hun geschiedenis en begrijpt hun mentaliteit’, zonder een van hen te zijn. In die zin kan de vertelkunst van Berger enkel ‘in een gemeenschap tot bloei komen’. De rurale, oorspronkelijke gemeenschappen, waar vertellen begint met het luisteren naar de verhalen. Met het verval van die kleine gemeenschappen in het zog van de industriële omwenteling en de vlucht naar de steden, gaat uiteindelijk ook die vertelkunst teloor.

Wanneer Berger in 1974 verhuist naar Quincy, een dorpje in de Franse Alpen, waar hij woonde en werkte tussen kleine boeren, nemen zijn luisterende ervaringen een start die uiteindelijk uitmonden in de romans/verhalenbundels Pig Earth (1979 - vert. Het varken aarde), Once in Europa (1987 – vert. Ver weg in Europa) en Lilac and Flag (1990 – vert. Sering en vlag).

Essentieel een trilogie over de verhalenrijkdom van het platteland en het verval van het keuterboerbestaan dat gedoemd is te verdwijnen onder druk van het oprukkende kapitalisme dat de rurale bevolking tegen wil en dank naar de stedelijke agglomeraties drijft.

Waar Berger de transitie van stad naar platteland maakte, bewandelen zijn personages de omgekeerde weg. Op de grens van de fictie en de antropologie (verhaal en beschouwing) documenteert Berger uitgebreid het harde maar fascinerende plattelandsleven, dat in de liefdesverhalen van het tweede deel steeds sterker onder druk komt van de moderne wereld. Elke vorm van liefde wordt uit het leven van de personages gesperst, zodat ze eenzaam achterblijven in een vergeten wereld waar ze nog nauwelijks kunnen overleven. De onvermijdelijke trek naar de stad en een nieuw bestaan komt op gang, maar in het derde deel wordt duidelijk dat ze daar geen echte toekomst kunnen opbouwen. Uiteindelijk is armoede aan de zelfkant van de samenleving hun deel.

Mededogen is een belangrijk onderdeel van Bergers benadering van het leven en de ondergang van de kleine gemeenschappen. Uiteindelijk blijven nog enkel droombeelden over om de personages een vorm van geluk te gunnen. Bergers magnum opus toont zich als een weerbarstige brok literatuur waarin de lezer zijn weg moet banen als een keuterboer met de hand aan de ploeg.

758 pagina's. Boek in uitstekende staat. Paperback.
ISBN 90 234 3354 8
De Bezige Bij Amsterdam 1994

Ophaling of verzending is mogelijk.
Verzending met bpost naar een postpunt of postkantoor bedraagt 5,15 euro, naar een privéadres 6,85 euro.