De Kwakzalver, de Chirurgijn en de Alchemist is een 17eeeuwse olieverfschilderij uit Nederland, toeschreven aan Balthazar van den Bossche en verkocht mét lijst.



Balthazar van den Bossche (1681–1715)De Kwakzalver, de Chirurgijn en de AlchemistOlieverf op doek, ca. 66,5 × 82,5 cm (per stuk)In lijst ca. 86 × 102,5 cmToeschrijving aan Balthazar van den BosscheUit Nederlandse particuliere collectieNo ReserveInleidingDeze monumentale pendant behoort tot de meest representatieve en verhalend rijke interieurscènes uit de Zuid-Nederlandse schilderkunst rond 1700. De twee werken worden overtuigend toegewezen aan Balthazar van den Bossche, een Antwerpse meester die zich specialiseerde in complexe, moreel geladen en humoristisch geaarde genrestukken. Zijn oeuvre omvat talrijke dokterskamers, alchemistenateliers, kwakzalverinterieurs en burgerlijke interieurs vol theatrale interacties. De pendants die hier worden aangeboden vormen een zeldzaam groot en inhoudelijk hecht samenhangend geheel, dat een diep inzicht geeft in de overgang van de Vlaamse barok naar de vroeg-achttiende-eeuwse genretraditie.Beschrijving van het eerste schilderij: het alchemistisch-geleerde interieurHet eerste werk toont een donkere ruimte gevuld met voorwerpen die direct verwijzen naar pseudo-wetenschappelijke en alchemistische activiteiten. Centraal staat een uitgeputte vrouw, rustend in een stoel, terwijl achter haar twee figuren haar toestand nauwlettend volgen. Rechts aan de tafel werkt een oudere man met een geconcentreerde blik aan glazen vaten en potten. De voorgrond biedt een rijk stilleven van instrumenten: een monumentale wereldbol, open boeken, retorten, glazen flessen en aardewerken potten. Deze objecten vormen samen een zorgvuldig opgebouwd decor van ‘geleerdheid’, maar binnen de iconografische traditie van de alchemie worden zij gebruikt om de vergeefsheid en het theatrale karakter van dergelijke praktijken te benadrukken. De sculpturale elementen op de achtergrond verwijzen naar geleerdheid, maar contrasteren met de chaotische opstelling van voorwerpen, wat het humoristisch-moraliserende karakter versterkt.Het kleurenpalet is opgebouwd uit gedempte groenen, blauwgrijze tonaliteiten, aardetinten en warme accenten in rood en oker. Het licht valt selectief op gezichten, handen en objecten, wat kenmerkend is voor Van den Bossche’s scenografische aanpak. Het interieur heeft een bijna toneelmatige opbouw: de ruimte is gelaagd, de objecten zijn strategisch geplaatst en de figuren vormen een gesloten groep waarin afwisselend bezorgdheid, concentratie en passieve overgave herkenbaar zijn.Beschrijving van het tweede schilderij: het pseudo-medische huisinterieurHet tweede doek vormt de pendant van de alchemistische scène en toont een ‘dokterskamer’ in een huiselijke context. Opnieuw vormt een instortende vrouw het dramatische middelpunt. Een man aan tafel onderzoekt haar toestand, terwijl in de omgeving meerdere figuren bezig zijn met flessen, kannen en glazen potten. Een man links drinkt uit een fles, terwijl een andere figuur achter hem de inhoud van een kruik beoordeelt. Deze handelingen sluiten aan bij de iconografische traditie van de kwakzalver en de volksgeneeskunde: zij vormen geen realistische medische praktijk, maar een sociaal schouwspel waarin huiselijkheid, bezorgdheid, nieuwsgierigheid en bijgeloof bijeenkomen.Het licht valt hier vanuit de vensterpartij links de ruimte binnen. Het kleurenpalet is warmer dan in de alchemistische pendant: meer okertonen, roodbruine accenten en een zachter spel van licht en schaduw. De compositie is ruimtelijk helder gestructureerd, met diagonale lijnen die de blik van de toeschouwer van de vrouw naar de omstanders leiden. De figuren staan in nauwe interactie met elkaar, en de objecten op tafel – flessen, boeken en potten – dragen bij aan de morele boodschap van het tafereel.Kunsthistorische contextDe pendants sluiten aan bij een lange traditie van satirische doktersscènes, alchemisten en kwakzalvers binnen de Vlaamse en Hollandse genreschilderkunst. In de zeventiende en vroege achttiende eeuw waren dergelijke voorstellingen bijzonder geliefd bij verzamelaars, omdat zij zowel amuseerden als morele reflectie boden. De alchemist stond symbool voor vruchteloze ambitie en pseudo-geleerdheid, terwijl de kwakzalver en chirurgijn symbool stonden voor bijgeloof en twijfelachtige medische praktijken. Door deze twee motieven als pendant te combineren, plaatst Van den Bossche beide scènes in directe dialoog met elkaar en ontstaat een narratief dat zowel visueel als inhoudelijk gelaagd is.De werken passen binnen de traditie van kunstenaars die zich specialiseerden in interieurs met dokters, alchemisten, ambachtslieden en kwakzalvers, waaronder David Teniers de Jonge, Thomas Wijck, Jan Steen, Adriaen van Ostade en internationale stijlgenoten als Frans van Mieris de Oude en Gerrit Dou. Van den Bossche onderscheidt zich door zijn combinatie van scherpzinnige sociale observatie, rijke objectstudie en theatrale lichtvoering.De kunstenaarBalthazar van den Bossche werd geboren in Antwerpen, waar hij werd opgeleid in een omgeving die sterk beïnvloed werd door de late barok. Hij werkte onder meer in Parijs, waar hij in contact kwam met de Franse traditie van elegante interieurs en verzamelaarsstukken. Na zijn terugkeer naar Antwerpen verwierf hij bekendheid door zijn nauwkeurige weergave van genrescènes waarin burgermoraal, geleerdheid, kunstzinnige ambities en sociale types op verfijnde wijze samenkomen. Zijn oeuvre omvat uiteenlopende interieurs: ateliers van verzamelaars, pseudowetenschappelijke werkplaatsen, chirurgijns, kunstkabinetten en publieke interieurs met een lichte satirische inslag. Ondanks zijn vroege overlijden in 1715 liet hij een volwassen en consistent oeuvre na dat vandaag als representatief wordt beschouwd voor de Antwerpse genreschilderkunst na 1700.Techniek en conditieBeide werken zijn uitgevoerd op doek dat in een eerdere restauratieperiode is gedoubleerd. De verflagen vertonen authentiek craquelé en zijn in de loop van de tijd verdonkerd door verouderde vernis. Onder UV-licht zijn verspreide retoucheringen zichtbaar, vooral in de achtergrondzones en op enkele figuurpartijen. De schilderijen zijn recent oppervlakkig gereinigd en voorzien van een matte dammar-slotvernis. De ingelijste presentaties passen stilistisch bij de werken; de lijsten tonen kleine gebreken die horen bij hun leeftijd.Compositie en stijlDe pendants tonen Van den Bossche’s vermogen om complexe, gelaagde interieurs te ontwerpen waarin licht, kleur, objecten en figuren samen een narratieve eenheid vormen. De voorwerpen op de voorgrond functioneren niet alleen als stillevenelementen maar ook als inhoudelijke aanwijzingen die het thema van pseudo-wetenschap, medische onzekerheid en alchemistische ambitie verduidelijken. De figuren zijn expressief en individueel vormgegeven; hun gezichtsuitdrukkingen variëren van bezorgdheid tot vermoeidheid en van geconcentreerde arbeid tot nieuwsgierige observatie.De ruimtelijke opbouw is zorgvuldig georkestreerd, met diagonale lijnen die de diepte versterken en de blik van de toeschouwer leiden. Het kleurgebruik is rijk maar gedempt, een kenmerk van Van den Bossche’s werk, en de texturen van stof, hout, keramiek, glas en papier zijn met bijzondere aandacht geschilderd.Plaats binnen de bredere kunstgeschiedenisDeze pendanten vertegenwoordigen een type genrestuk dat de overgang markeert van de zeventiende-eeuwse barok naar de verfijnde burgerlijke interieurkunst van de achttiende eeuw. De thema’s van kwakzalverij, chirurgijns en alchemisten waren niet alleen geliefd vanwege hun humoristische waarde, maar ook door hun rol als spiegel van de maatschappelijke opvattingen over kennis, wetenschap, huiselijkheid en menselijke feilbaarheid. Binnen dit kader zijn deze werken exemplarisch en bijzonder representatief voor hun tijd.SlotbeschouwingDeze tweedelige compositie toont Balthazar van den Bossche op een uitzonderlijk rijke en volledige manier: verhalend, satirisch, technisch vaardig en cultureel gelaagd. De pendants combineren een scherp oog voor menselijk gedrag met een indrukwekkende beheersing van licht, compositie en objectstudie. Hun formaat, thematische samenhang en picturale kwaliteit maken de werken tot een zeldzame en waardevolle toevoeging voor collecties die zich richten op de Vlaamse barok, de laat-Gouden-Eeuwse kunst en de traditie van moraliserende en pseudo-wetenschappelijke genrestukken.Het werk "De Kwakzalver, de Chirurgijn en de Alchemist" zit is een zwart houten lijsten met vergulde afwerking (enkele kleine gebreken bijgeschilderde en missend; zie fotos)Totale afmetingen: 86x102,5cmDoek afmetingen: 66,5x82,5cmAlle verzending in professionele verpakking via Fedex, DPD of PostNL.Voor alle verzendingen geldt een toeslag voor verpakkingsmateriaal, welke reeds is inbegrepen in de vermelde verzendprijs.Het verzenden van kunstwerken brengt altijd bepaalde risico’s met zich mee. Hoewel verzending mogelijk is, raden wij aan het kunstwerk persoonlijk op te halen wanneer deze optie beschikbaar is. Indien gekozen wordt voor verzending, geschiedt dit volledig op risico van de koper. Afhalen biedt de zekerheid dat het werk onbeschadigd en in optimale staat wordt ontvangen. Na aankoop kan eenvoudig een afspraak worden ingepland om het kunstwerk bij onze werkplaats en atelier op te halen, waar het veilig en zorgvuldig voor u klaarstaat.Transport Offerte aanvraag via onze website (Service-transport) of via Catawiki supportBij de aankoop van dit kunstwerk heeft u de keuze om het te laten leveren met of zonder lijst. De lijst, rijkelijk versierd en passend bij het werk, wordt gratis aangeboden, zodat u het schilderij direct kunt ophangen. Hoewel wij uiterste zorg besteden aan professionele verpakking en verzending, is er een klein risico op schade aan de lijst of het glas tijdens transport. Eventuele schade aan de lijst of het glas die geen invloed heeft op het kunstwerk zelf, wordt niet geaccepteerd als geldige reden voor een claim of annulering. Wij raden u aan het werk op te halen of eigen vervoer te organiseren, aangezien schade aan de lijst, met name de gipsen ornamenten, niet wordt vergoed.We streven ernaar om uw kunstwerk veilig en in optimale staat bij u af te leveren, waarbij we zorgvuldig aandacht besteden aan de verpakking en verzendprocedure. Bij vragen of speciale verzoeken kunt u altijd contact opnemen met de Catawiki klantenservice.De klant is zelf verantwoordelijk voor eventuele invoerrechten en bijkomende kosten die van toepassing kunnen zijn bij levering in het buitenland.


Hét online veilinghuis voor jou!

Catawiki is het meest bezochte online platform in Europa voor bijzondere objecten geselecteerd door experts, en biedt wekelijks meer dan 65.000 objecten aan voor de veiling. Het is onze missie om onze klanten een spannende en probleemloze ervaring te bieden bij het kopen en verkopen van bijzondere, moeilijk te vinden objecten.


Waarom Catawiki?

Lage veilingkosten

Al onze objecten zijn gecontroleerd door onze 240+ experts

24/7 meebieden in onze app

Biedingen zijn alleen geldig via de website van Catawiki.