Hendrik Conscience wordt vaak gezien als een van de grondleggers van de Vlaamse literatuur. Zijn gebruik van de Vlaamse taal in zijn werken droeg bij aan de erkenning en ontwikkeling van de Vlaamse cultuur. Door zijn verhalen wist hij niet alleen te entertainen, maar ook een gevoel van trots en identiteit te creëren onder de Vlamingen. Zijn boeken waren toegankelijk voor de bredere bevolking en hielpen de literatuur uit het elitair circuit te halen, wat resulteerde in een groei in de populariteit van Vlaamse boeken.
In zijn werken komen onderwerpen zoals nationale identiteit, het plattelandsleven, en de strijd tegen onderdrukking vaak terug. Conscience putte uit de geschiedenis en folklore van Vlaanderen en gebruikte deze elementen om zijn lezers te betrekken. Daarnaast behandelt hij thema's als moed, opoffering, en de waarde van familie en gemeenschap, wat zijn verhalen een tijdloze resonantie geeft.
Hendrik Conscience wordt 'de vader van de Vlaamse literatuur' genoemd omdat hij de Vlaamse taal en cultuur een centrale plek gaf in de literatuur. In een tijd waarin het Frans de dominante cultuurtaal was, kwam Conscience op voor de Vlaamse taal. Zijn werk inspireerde andere schrijvers om ook in het Vlaams te schrijven, waardoor de basis werd gelegd voor een rijke, eigen Vlaamse literatuurtraditie die nog steeds voortleeft.
Verschillende auteurs zijn beïnvloed door Hendrik Conscience, waaronder schrijvers als Stijn Streuvels en Felix Timmermans. Zijn vermogen om het landelijke leven en de Vlaamse geschiedenis vast te leggen inspireerde hen om soortgelijke thema's in hun eigen werk te verkennen. Conscience's impact op de literatuur heeft een generatie van Vlaamse schrijvers aangemoedigd om de culturele identiteit van Vlaanderen te verkennen en uit te drukken.
De relatie tussen Hendrik Conscience en de Vlaamse Beweging is diep geworteld in zijn streven naar culturele en taalkundige emancipatie. Hij beschouwde zijn literatuur als een middel om de Vlaamse identiteit te versterken. Door zijn werk zette hij zich in voor de rechten van de Vlamingen en droeg bij aan een breed maatschappelijk en politiek debat over de onafhankelijkheid en de erkenning van de Vlaamse cultuur, wat een belangrijk onderdeel was van de bredere Vlaamse Beweging.