Het belangrijkste kenmerk van een katana is de gebogen, eenzijdig geslepen blad, dat meestal tussen de 60 en 80 centimeter lang is. De kromming helpt bij het snijden en maakt het zwaard bijzonder effectief in een gevecht. Daarnaast heeft de katana een kenmerkende handgreep die genoeg ruimte biedt voor beide handen, wat bijdraagt aan de controle en kracht tijdens het zwaaien.
Traditioneel werd de katana gebruikt door de samurai in Japan, zowel als wapen in de strijd als een teken van hun status. Het zwaard symboliseerde eer en loyaliteit, en is ook een belangrijk onderdeel van de bushido, de eerlijke weg van de krijger. Bij ceremonies en formele gebeurtenissen had de katana ook een belangrijke rol, waarbij het exemplaar zorgvuldig werd behandeld en bewaard.
Om een katana in topconditie te houden, moet je regelmatig het lemmet schoonmaken en onderhouden. Dit omvat het afvegen van het blad na elk gebruik, het gebruik van speciale oliën om roestvorming te voorkomen en het zorgen voor een juiste opslag, bij voorkeur in een afgesloten scabbard om de snijrand te beschermen. Daarnaast is het belangrijk om het handvat en de gouden draad te controleren op slijtage, zodat je altijd een veilig en betrouwbaar zwaard hebt.
Het belangrijkste verschil tussen een katana en andere Japanse zwaarden, zoals de wakizashi of tachi, ligt in de lengte en de vorm. Een wakizashi is korter, meestal tussen de 30 en 60 cm, en wordt vaak als aanvulling op de katana gedragen. De tachi is daarentegen langer en heeft een andere kromming. De katana zijn ontwerp en techniek zijn zo ontwikkeld voor snelle, krachtige slagen.
Katana's zijn enorm populair in de popcultuur vanwege hun krachtige symboliek en de esthetiek die ze uitstralen. Ze worden vaak afgebeeld in films en videogames, waarbij ze worden geassocieerd met heldhaftige personages en spannende acties. De culturele betekenis en de complexe geschiedenis van de katana maken ze ook interessant voor verzamelaars en liefhebbers van Japanse cultuur.